Waarom zijn we toch zo verslaafd aan leedvermaak op televisie?
Zonder dat we er echt al te vaak bij stil staan, bestaat het gehele televisielandschap inmiddels uit leedvermaak. Het valt schrijver Carmen Felix op dat bijna alle succesvolle programma’s draaien om ‘naar mensen kijken die net of volledig buiten de norm vallen’. Waarom is dit soort televisie toch tegelijkertijd verslavend én verschrikkelijk en wie moeten we verantwoordelijk houden voor het feit dat dit soort tv nu de norm is? Carmen Felix heeft vol plezier het gros van al deze tv-programma’s verorbert maar begint nu toch echt te twijfelen aan haar eigen smaak.
Onlangs scrollde ik verveeld door m’n Videolandaccount en zag iets wat m’n aandacht trok; een documentaire met de titel ‘Hans betaalt de schade’. Ik zette het aan en het begon onmiddellijk als bijna elk ander (reality)programma waar ik graag van mag genieten en waarvoor ik überhaupt een abonnement op Videoland heb genomen, ooit. Ik kreeg er hevige Ex On The Beach en Temptation Island vibes van: lekkere jongens en meiden op boten en in clubs, vrouwen in te kleine bikini’s, jongens met lelijke, dikke horloges, meisjes met perfect gestijlde kapsels en designerhandtassen. Alleen: dit was geen datingshow, besefte ik pas na een tiental minuten. Dit moest een maatschappijkritische documentaire voorstellen. Het onderwerp? Deze meiden en jongens, die zichzelf Hansen en Grietjes zouden noemen. Waarbij de Hansen de portemonnee trekken en de sugar daddy uithangen en de Grietjes geld of dus die designertassen ontvangen zolang ze maar geil genoeg blijven doen tegen die Hansen. Toen ik beter luisterde naar de monotone voiceover wist ik het: ik was wéér in een Mildred Roethof vehikel getuind. Roethof zelf zegt de documentaire puur uit nieuwsgierigheid naar het fenomeen sugarbabies en sugardaddies te hebben gemaakt, nadat ze de term ‘Hans’ in een liedje hoorde. De maakster claimde zelfs verrast te zijn dat deze zorgelijke verhouding tussen jongens en meiden bestaat. Iets wat ik bijna niet geloof, als ik denk aan de vorige documentaires die ze maakte.
Voor als haar naam je niks zegt: Mildred Roethof is dus documentairemaakster en oprichter van nieuwe omroep EVNS, die pleit voor meer vrouwen op televisie. Je kent haar misschien van de documentaire Sex Sells, waarin ze een licht scheen op het fenomeen ‘kelderboxseks’ of van Rauw en Puur over ‘losgeslagen gangstermeisjes’. Van beide documentaires bleek later dat de geïnterviewden die meededen zich bedonderd voelden en het niet eens waren met de manier waarop hun uitspraken uit context waren getrokken. Een aantal beweerde zelfs dat Roethof manipulatief te werk was gegaan om zo de beste beelden voor haar controversiële documentaires te krijgen. Wat, uiteraard, elke keer weer voor de juiste ophef en aanschuifmomentjes bij DWDD zorgde. De meisjes die ze portretteerde in Sex Sells kregen overigens gelijk, de documentaire werd na hun klacht over het gemanipuleerd zijn door Roethof nergens meer vertoond. Ook Rauw en Puur kreeg veel kritiek, Roethof zou probleemjongeren te kort volgen, alle positieve elementen uit interviews weglaten, niet doen aan hoor, wederhoor of nazorg en de problematiek zou te ingewikkeld zijn om af en te doen met een documentaire zonder diepgang. Roethof zelf zei destijds dat ze de documentaire maakte omdat ze iets voor de meiden wilde doen. Dat de meiden zelf achteraf geen behoefte meer claimden te hebben aan deze ‘hulp’ en dat Roethof daar geen gehoor aan gaf, zegt eigenlijk genoeg.
Je voelt ‘m al hangen: ik ben geen groot fan van haar werk. Roethof lijkt een fetish te hebben voor jonge mensen van kleur die misschien bezig zijn met domme dingen, om dit vervolgens uit te vergroten en naar buiten te brengen als een groot maatschappelijk probleem waar we als Nederland onmiddellijk mee moeten dealen. Dat wringt bij mij. Puur en alleen omdat ik ook jong ben geweest en domme dingen heb gedaan waar ik nu kippenvel van krijg als ik erover nadenk. Alleen, ik heb de luxe dat het tot ‘grappige verhalen van vroeger’ behoort die alleen besproken worden wanneer er weer eens herinneringen worden opgehaald met vrienden. De meiden en jongens uit Roethof’s documentaires worden straks dertigers die hun domme acties nog ergens op Videoland kunnen bekijken, mochten ze zin hebben in een potje schaamte. Of niet natuurlijk, misschien is er helemaal geen schaamte aanwezig, hoewel je door de toon van de documentaire zou denken dat die er wel ‘hoort’ te zijn. En dat is ook waarom ik ‘Hans betaalt de schade’ niet af kon kijken. Want wie ben ik eigenlijk om te oordelen over deze mensen die duidelijk plezier hebben in hun feestelijke transacties?
Toch heeft mijn eigen ergernis jegens ‘de nieuwe van Roethof’ me aan het denken gezet. Want hoe verschrikkelijk veel series, docu’s en programma’s worden er tegenwoordig gemaakt over groepen mensen die afwijken van de norm? En laten we de norm nu even op wit, in een relatie, hetero, bovenmodaal en ‘doe maar gewoon dan doe je al gek genoeg’ inzetten. Dan hebben we het over tientallen programma’s de afgelopen jaren. Tientallen programma’s waar de NPO, RTL en TALPA hun succes en lekkere jaarcijfers aan te danken heeft.
Ik hield een kleine rondvraag op Twitter zodat ik een lange lijst met programma’s kon maken waarbij de grens tussen ‘een aparte groep mensen’ belichten of uitbuiten een beetje blurry is.
De reacties waren niet mals, ik kwam titels tegen die ik of al jaren vergeten was en titels waarbij ik wist dat ik er zelf enorm van genoten had. Denk aan programma’s als Lekker Slim waarbij ‘domme vrouwen’ moeilijke vragen moesten beantwoorden, meerdere SBS6-programma’s waarbij we ‘Afrikaanse’ (het is tenslotte een land, toch?) mensen konden volgen in hun thuisland of hier in Nederland, klagend over de rotkou. Oh, en vergeet álle programma’s over drugsverslaafden niet – de één iets minder sensationeel dan de ander.
Ik zou m’n lijstje graag willen afronden maar er is nog zoveel, denk aan: Het is hier Autistisch (autisten), Vier Handen op Eén Buik (tienermoeders), Het Lelijke Eendje (lelijke mensen), Ziek Jaloers (mensen met gedragsproblemen), Pretty & Single (vrouwen die normaal veel make up dragen moeten om eindelijk een date te regelen nu alle make up van hun gezicht afvegen), Restaurant Misverstand (mensen met Alzheimer in de bediening), Herken de Homo (een heterodatingprogramma waarbij de vrouw moet ontdekken welke van haar bachelors een homo is die zich hetero voordoet), Hotter than your Daughter (moeders met onconventionele, vaak ‘sletterige’ of ‘ordinaire’ kledingsmaak), From Russia With Love (eenzame mannen en ‘postorderbruiden’) en eigenlijk bijna alles van Ewout Genemans en z’n productiemaatschappij No Pictures Please. Programma’s die ik allemaal op at, zo hilarisch en juicy vond ik het dat ‘ie gestoorde fans in beeld bracht en te oude maagden volgde in hun zoektocht naar die eerste keer seks.
Zoals ik zei: er is zoveel. En het is een breed spectrum. Aan de ene kant heb je programma’s die er geen doekjes om winden, weinig pretenderen en eerlijk zijn over het feit dat de betreffende mensen er zijn voor ons entertainment. En met ons bedoel ik natuurlijk op ‘ons gewone mensen zonder rare afwijkingen’. De programma’s zijn soms ordinair, soms hilarisch. En dan zijn er de programma’s die heel erg inspelen op ons gevoel dat we allemaal antropologen in spe zijn, die slechts vol gezonde interesse naar ‘andere stammen’ kijken. ‘Want och, dat is toch geweldig om te zien hoe die lieve mensen met Down de liefde weten te vinden?’ Dit zijn ook de programma’s waar Roethof’s werk onder valt. Alles lijkt geoorloofd onder het mom van ‘kijk eens op wat voor wijze deze mensen toch leven’ of ‘oh wat erg dit is een probleem hoor, kijk eens hoe het mis gaat bij deze mensen!’
Vreemd genoeg voel ik me bij die laatste categorie, vaak uitgezonden bij de NPO iets ongemakkelijker dan wanneer een Ewout Genemans een overenthousiaste K3-fan van 34 in haar kinderachtige kamer filmt. Terwijl: het is beiden een vorm van uitbuiting, wat de intentie ook is. Bij de ene groep mensen voel je je schuldiger dan bij de andere en bij de ene maker (sorry Mildred, looking at you) trek je het minder dan bij de ander. Komt dit dan omdat we een witte man automatisch een vrijbrief geven om ordinaire tv te maken en ‘meer verwachten’ van een vrouw van kleur? Of misschien überhaupt van een vrouw? Ik betrap mezelf er in elk geval op dat ik allemaal maar kan denken: kom op Mildred, die meisjes hebben je steun nodig, niet je camera. Raar dat ik dat niet denk bij Ewout Genemans, John de Mol, Menno Buch en alle andere witte mannen die al jaren uitbuittv maken of maakten.
Ik zou je nu een hele fijne conclusie gunnen met een moralistische les waar we allemaal lering uit kunnen trekken, misschien zou ik zelfs televisiemakers kunnen oproepen om mensen die buiten de norm vallen eens met rust te laten de komende tijd, er is tenslotte al genoeg aapjes-kijken-televisie verschenen afgelopen jaren. Maar, wie hou ik voor de gek? Ik, wij, jij – we blijven allemaal kijken. Misschien keek je niet naar Hotter than my Daughter, maar wel naar Lang Leve de Liefde? Misschien voelde je je te goed voor Ik Geloof in Mij maar keek je wel naar Hij is een Zij? Ik weet niet waar jullie grenzen liggen maar bij mij zijn ze helaas hartstikke beweeglijk en schijnheilig. Ik blijf gewoon kijken zolang ik me entertained voel en ik zapp weg als ik me ongemakkelijk of bedonderd voel. Ik kán de makers van deze programma’s daarom minder kwalijk nemen dan ik zou willen, feit blijft namelijk dat wij blijven kijken, mensen blijven zich opgeven -en de camera’s blijven draaien. The show must go on, blijkbaar?
Illustratie: Alice Des
Genoten van dit artikel? Word ‘friend’ van Lilith en support onze journalistieke en feministische platform.
Enjoyed this article? Become our friend and support us.