Tweede Kamer neemt wetswijziging lagere straffen bij politiegeweld stilletjes aan
De Tweede Kamer heeft in oktober 2019 een wet aangenomen waarbij agenten bij politiegeweld een lagere straf krijgen en niet automatisch verdachte zijn. De wet ligt nu bij de Eerste Kamer om aangenomen te worden. Dit meldde Richard Korver, de advocaat van de familie van Mitch Henriquez - de Nederlands-Arubaanse man die in 2016 door een nekklem van een agent kwam te overlijden - gisteren op NPO Radio 1. Lilith co-founder Hasna El Maroudi luisterde naar het interview met Korver en we besloten contact op te nemen met Dionne Abdoelhafiezkhan van organisatie Controle Alt Delete die politiegeweld monitort. Zij schrok van de recente ontwikkelingen. ”We hebben direct contact opgezocht met onze samenwerkingspartner Amnesty.”
De afgelopen dagen heeft de hele wereld met afschuw naar de Verenigde Staten gekeken vanwege het politiegeweld dat daar afspeelt. Miljoenen mensen gingen de straat op om te protesteren tegen politiegeweld, naar aanleiding van de dood van George Floyd. Ook hier in Nederland demonstreren duizenden mensen tegen institutioneel racisme en politiegeweld. Volgens Abdoelhafiezkhan ook hier een wijdverbreid probleem.
Een dat niet altijd serieus wordt genomen. In 2016 diende toenmalig minister Van der Steur (Veiligheid en Justitie) een voorstel in om agenten na een geweldsdelict niet meer standaard als verdachte aan te merken. Ze zouden een aparte status moeten krijgen. Wanneer een burger komt te overlijden door het handelen van een agent wordt de agent straks niet meer automatisch verdachte, zoals burgers. Maar verdachte van “het schenden van de ambtsinstructie’.” Daar op is de straf maximaal 3 jaar, in tegenstelling tot maximumstraf van vijftien voor doodslag bij het veroordelen. Het punt is dat dit zelden tot nooit gebeurt bij het oordelen van politiegeweld, waardoor een wetsverruiming niet eens nodig is en het ook nog eens machtsmisbruik makkelijker maakt.” Controle Alt Delete waarschuwde al eerder voor deze wet, vertelt Abdoelhafiezkhan.
Wat vind je van deze wetswijziging?
‘We zijn al langer op de hoogte van deze wet en hebben voor de invoering hiervan in december al gewaarschuwd, onder meer bij EenVandaag. Dat het zo snel is gegaan en dat de wet nu al in de Eerste Kamer ligt, daar zijn we erg verbaasd over en van geschrokken. We hebben direct contact opgezocht met onze samenwerkingspartner Amnesty, ook zij waren er niet van op de hoogte dat deze zo versneld is behandeld.’
Onder de nieuwe wet wordt de ambtsinstructie de strafrechtelijke norm voor wat agenten wel en niet mogen doen. De ambtsinstructie voor agenten is nu behoorlijk algemeen. Daardoor biedt het voor agenten niet een duidelijk handvat om te beoordelen wat wel en wat niet mag. Politiechef Frank Pauw verklaarde destijds tegenover de NOS dat politiemensen anders behandeld moeten worden, ‘omdat ze gevraagd zijn om indien nodig geweld te gebruiken namens de samenleving’. Het zou dus logisch zijn dat er voor hen de regels versoepeld worden. Volstrekt onverantwoord, volgens Abdoelhafiezkhan.
‘Het hele beeld is fout. De politie hoeft zich vrijwel nooit voor de rechter te verantwoorden voor toepassing van politiegeweld. En in zaken waarbij mensen zijn overleden tijdens of kort na aanhouding door politie – en toegepast geweld mogelijk heeft bijgedragen aan de dood – in de afgelopen 4,5 jaar nul keer. Er wordt opeens haast gemaakt, terwijl veel onduidelijk is.’
De Rijksrecherche publiceert cijfers over het aantal mensen dat omkomt bij politie handelen, maar alleen als er een vuurwapen betrokken is. Hoeveel mensen komen er eigenlijk totaal om door politiegeweld in Nederland?
‘De Rijksrecherche publiceert geen cijfers waarbij iemand omkomt door bijvoorbeeld een nekklem, zoals bij Mitch Henriquez het geval was. Wij houden sinds 2016 alle cijfers bij. Tussen 2016 en eind 2019 zijn 33 mensen om het leven gekomen door politie handelen. Dat zijn er gemiddeld 8 per jaar. Tussen januari 2020 en juni 2020 zijn er al acht mensen omgekomen, een toename dus. In totaal zijn het dus 41 mensen. Het Openbaar Ministerie heeft geen van deze zaken doorgestuurd naar de rechter.’
Als ze toch niet vervolgd worden, waarom dan deze wetswijziging?
’De politie bevindt zich tussen twee vuren, zogezegd. Enerzijds heb je organisaties als Controle Alt Delete en Amnesty die vragen om een humaan beleid en anderzijds de vakbonden die druk uitoefenen op de politie vanwege de omgang met het personeel. De vakbonden vinden dat agenten niet zoals gewone burgers voor de rechter gebracht moeten worden als zij geweld gebruiken. De agenten in Den Haag bijvoorbeeld, die zichzelf onderling ‘Marokkanenverdelgers’ noemden: zij zijn uiteindelijk op een ander bureau neergezet. Ze vinden van zichzelf echt dat ze daarmee gestraft zijn, maar feitelijk gezien heeft daar geen strafvervolging plaatsgevonden.’
Abdoelhafiezkhan refereert aan het korps in Den Haag dat veelvoudig in opspraak is geraakt vanwege discriminatoire praktijken, machocultuur en machtsmisbruik. Inmiddels bekende klokkenluiders zoals Fatima Aboulouafa en Carel Boers hebben deze cultuur aangekaart bij de teamleiding, maar dat mocht niet baten. Onlangs is Aboulouafa vertrokken nadat agenten die zich schuldig maakten aan politiegeweld soepeler gestraft werden.
Korver, advocaat van de nabestaanden in de zaak Mitch Henriquez sprak op NPO Radio 1 ook zijn ongerustheid uit over de wetswijziging politiegeweld: ‘De politiek is voornemens om een wet door de Eerste Kamer te jassen, waar eigenlijk in staat dat politiemensen geen doodslag meer kunnen plegen, maar een veel lagere straf krijgen in het geval ze dat toch zouden doen. En een aparte rechtbank. Alsof onze rechters niet in staat zouden zijn om dat politieoptreden ook nu al te beoordelen. En ja, ik zou denken: agenten dat zijn niet mensen die een streepje voor zouden moeten hebben als het gaat om de afwikkeling van een geweldsdelict waarbij opzet in het spel is, zoals in de zaak van Mitch Henriquez.’
De huidige wet voldoet volgens de regering wel maar ze willen deze wijziging toch invoeren vanwege de kwetsbare positie van de politieagent. Belangrijk om te melden is dat de ambtsinstructie nog niet door de Raad van State getoetst is en de wetswijziging bijna unaniem is aangenomen, ook door linkse partijen. Velen die zich deze week overigens fel uitspraken tegen politiegeweld in de Verenigde Staten. Sommigen waren ook aanwezigen bij de protesten in Nederland. Alleen Denk heeft tegen de wetswijziging gestemd. Hier kunt u de stemming terug zien.
Update 17 juni 12:00
Controle Alt Delete is een petitie gestart waarmee ze de Minister van Justitie en Veiligheid oproepen het systeem van de politie te hervormen en racisme en buitenproportioneel politiegeweld aan te pakken.
Teken de petitie hier!
Update 4 juni 09:15
Inmiddels heeft GroenLinks een verklaring geschreven, waarin ze vertellen waarom de partij voor heeft gestemd. De wetswijziging zou enerzijds agenten vanwege hun speciale positie beschermen en anderzijds harder bestraffen, mochten ze de ambstinstructie schenden. Ze schrijven:
“GroenLinks heeft net als de meeste andere partijen in de Tweede Kamer ingestemd met dit wetsvoorstel: als we van politieagenten vragen om een stap vooruit te zetten, waar anderen (en dus ook wij) een stap naar achteren doen dan moeten we ze in dit soort toch al terecht zwaarbeladen incidenten niet bij voorbaat al onder verdenking stellen. Dat verandert natuurlijk zodra het erop lijkt dat politieagenten zich schuldig hebben gemaakt aan disproportioneel geweld.
Als er opzet in het spel is en een agent dus buiten ambtsinstructie heeft gehandeld, kan een agent gewoon net als nu worden vervolgd en zwaarder worden bestraft dan met de instructie in dit wetsvoorstel. GroenLinks denkt dat met dit wetsvoorstel de juiste balans is gevonden tussen het beschermen van de burger enerzijds en de rechtspositie van de agent anderzijds, en heeft daarom voor dit wetsvoorstel gestemd.*Dit betekent dat de politie de bevoegdheid heeft om geweld te gebruiken. Maar het gebruik van geweld moet wel aan een aantal regels en voorwaarden voldoen. Zo mag er bijvoorbeeld alleen geweld gebruikt worden als er geen andere opties zijn.”
In een reactie op de uitleg van GroenLinks legt mensenrechtenorganisatie Controle Alt Delete nogmaals uit wat de zorgen zijn. De onderbouwing van het nieuwe wetsvoorstel politiegeweld klopt niet, aldus de organisatie:
“De Nederlandse orde van Advocaten en Amnesty International Nederland hebben eerder al stevige kritiek gegeven op deze ambtsinstructie. De kritiek betrof onder andere verruiming van de bevoegdheid om te schieten en een verruiming van gebruik pepperspray en taser. Volgens de Orde van Advocaten kan pepperspray en de taser straks ingezet worden bij iedere aanhouding, of het nu gaat om een overval of over wildplassen.
Kortom, de Eerste Kamer gaat straks een wet aannemen, waarvan het gevolg nog niet inhoudelijk beoordeeld is door de Raad van State en er duidelijk reden tot zorg is. Werk aan de winkel om de Eerste Kamer dit duidelijk te maken.”
Update 18:30
Door de reacties op sociale media blijkt dat er enige onduidelijkheid is over de mogelijke vervolging van agenten. Het is niet zo dat agenten helemaal niet meer vervolgd kunnen worden door het OM. Maar dat ze een bijzondere positie krijgen, waardoor ze niet automatisch verdachte zijn bij dood door handelen van de politie. Waar wij aandacht voor vragen, is dat de uitzonderingspositie van politieagenten nu uitgebreid wordt, terwijl agenten nu al zelden vervolgd worden bij politiegeweld. Onze angst is dat - gezien de rapporten over politiegeweld, machtsmisbruik en etnische profilering - deze wetswijziging meer ruimte biedt voor deze misstanden, in plaats van die institutioneel te elimineren. Voorts willen we hier erop wijzen dat 41 mensen om het leven zijn gekomen in hechtenis van de politie, sinds 2016 en dat geen onder de rechter gebracht is door het Openbaar Ministerie. Er is wel de mogelijkheid dat agenten zwaarder gestraft worden als geconcludeerd wordt dat ze buiten hun ambtsinstructie handelen binnen de wetswijziging. Maar, de ambtsinstructie ligt op dit moment nog bij de Raad van State voor advies, terwijl de wet al is aangenomen in de Tweede Kamer en nu ook al bij de Eerste Kamer ligt en mogelijk daar ook aangenomen kan worden zonder dat daar ruchtbaarheid aan is gegeven. En dat is zorgwekkend.
Wellicht heeft deze zin voor enige verwarring gezorgd. We hebben hem inmiddels aangepast.
“Wanneer een burger komt te overlijden door het handelen van een agent kan de agent straks niet meer vervolgd worden voor doodslag (maximumstraf vijftien jaar), maar voor ‘het schenden van de ambtsinstructie’.”
Naar: “Wanneer een burger komt te overlijden door het handelen van een agent wordt de agent straks niet meer automatisch verdacht, zoals burgers. Maar verdachte van “het schenden van de ambtsinstructie’.” Daar op is de straf maximaal 3 jaar, in tegenstelling tot maximumstraf van vijftien voor doodslag bij het veroordelen. Het punt is dat dit zelden tot nooit gebeurt bij het oordelen van politiegeweld, waardoor een wetsverruiming niet eens nodig is en het ook nog eens machtsmisbruik makkelijker maakt.”
Update 16:30
Controle Alt Delete legt in deze blogpost uit waarom dit nieuws zo alarmerend is en wat de wetswijziging precies inhoudt. “Simpel gezegd: wat in de ambtsinstructie staat is straks de strafrechtelijke norm voor de toepassing van geweld.” Met name het feit dat het wetsvoorstel dat het wetboek van Strafrecht wijzigt nu met spoed in de Eerste Kamer wordt behandeld, terwijl de ambtsinstructie nog voor advies bij de Raad van State ligt en op zijn vroegst in de zomer wordt verwacht, is volgens Controle Alt Delete alarmerend: “de Eerste Kamer gaat straks een wet aannemen, waarvan het gevolg nog niet inhoudelijk beoordeeld is door de Raad van State.”
Noot van de redactie (update 16:50)
Volgens organisatie Controle Alt Delete en Amnesty zou de overheid en de politie met deze wetswijziging mogelijk mensenrechten kunnen schenden. Het OM zag ook geen aanleiding om tot vervolging over te gaan bij de 41 mensen die overleden zijn sinds 2016.
Wij vinden dat het onze taak is als maatschappelijk bewust en feministisch journalistiek medium om deze zaak aan het licht te brengen en ons hierover uit te spreken. Vooral gezien de recente protesten in de Verenigde Staten en wereldwijd met betrekking tot politiegeweld en institutioneel racisme. Daarom willen wij een oproep doen aan de minister van Justitie en Veiligheid en Kamerleden om het gelijkheidsbeginsel hoog in het vaandel te houden. En dat kun jij ook doen.
Wij moedigen u aan het artikel te delen en een mail te sturen naar zo veel mogelijk verschillende kamerleden, gemeenteraadsleden, en politieke partijen. Wij raden u aan u vooral tot de leden van de commissie voor Justitie en Veiligheid (J&V) in de Eerste Kamer te richten. Dit is de commissie die verantwoordelijk is voor het schriftelijk voorbereiden van het debat over de wetswijziging. Wij hebben indien nodig een voorbeeldbrief voor jullie opgesteld die ook door een jurist bekeken is. Maar voel je vrij zelf de woorden te vinden.
Hieronder een aantal suggesties. Door op de naam te klikken kom je op de persoonlijke pagina van het Kamerlid terecht. Daar kun je contact opnemen via een formulier. Maar het beste is om te mailen naar postbus@eerstekamer.nl. waar de mails ook gearchiveerd worden.
Voorzitter J&V:
Mr.drs. M.M. de Boer (GL)
Overige leden J&V:
Mr.drs. M.A.M. Adriaansens (VVD)
A.L.E. Arbouw (VVD)
Mr. M.H.H. Baay-Timmerman (50PLUS)
Jhr.mr. J.P. Backer (D66)
Mr. M.H. Bikker (CU)
Mr. M.A. de Blécourt-Wouterse (VVD)
Mr. B.O. Dittrich (D66)
Mr.drs. H. Doornhof (OSF)
Mr. R.A. Janssen (SP)
F. Karimi (GL)
Prof.mr. P. Nicolaï (PvdD)
Drs. J.E.A.M. Nooren (PvdA)
Mr. J. Recourt (PvdA)
Drs. Th.W. Rietkerk (CDA)
Mr.dr. A.G.J.M. Rombouts (CDA)
Mr. G.V.M. Veldhoen (GL)
Je kunt ook per mail contact opnemen met de verschillende fracties in de Eerste Kamer:
groenlinks@eerstekamer.nl
vvd@eerstekamer.nl
cda@eerstekamer.nl
D66@eerstekamer.nl
pvda@eerstekamer.nl
sp@eerstekamer.nl
50PLUS@eerstekamer.nl
partijvoordedieren@eerstekamer.nl
osf@eerstekamer.nl
christenunie@eerstekamer.nl
Voorbeeldbrief
Geachte Minister van Justitie en Veiligheid. Beste Kamerleden. Geachte senatoren,
Ik heb vernomen dat de Tweede Kamer een wetswijziging heeft geaccepteerd die de straf op politiegeweld richting burgers voor agenten versoepelt. En dat die nu bij de Eerste Kamer ligt. Ik kijk er met afschuw naar en maak me ernstig zorgen over deze ontwikkelingen die tot dodelijk politiegeweld kunnen leiden, met milde consequenties voor agenten die zich daar schuldig aan maken. Ik vraag u hoe u van plan bent de rechten van burgers te beschermen en etnische profilering tegen te gaan.
Problemen binnen de politie
Ik stel geenszins dat alle politieagenten zich bij voorbaat schuldig maken aan politiegeweld. Maar uit onderzoek blijkt wel dat er flinke misstanden plaatsvinden. Volgens het NRC stelde het interne onderzoeksbureau van de politie (VIK) dat er op bureau de Hoefkade "sprake is van ernstige discriminatie, geweld, ongewenste omgangsvormen en groepscultuur onder politieagenten". Klokkenluiders zoals Fatima Aboulouafa en Carel Boers hebben deze cultuur aangekaart bij de teamleiding, de eenheidsleiding en de korpsleiding. De NOS: "Ondanks signalen van medewerkers grepen leidinggevenden niet in." Aboulouafa zag zich genoodzaakt te vertrekken, nadat agenten die zich schuldig maakten aan politiegeweld soepeler gestraft werden, zoals in NRC gemeld.
Ontoelaatbaar taalgebruik
Problematisch taalgebruik onder agenten is een hardnekkig verschijnsel. Volgens Carel Boers (2019) worden burgers door agenten "kankermongolen, kankerlijers, pauper-allochtonen, kankervolk, kutvolk en kutafrikanen" genoemd. Dat is geen nieuws, want onderzoeker Wouter Landman schreef al in 2016 dat de politie spreekt over "(foute) gasten, eencelligen, zigeuners, junks, tokkies, kampers, plot’n volk en kakkerlakken. Dat was toen ook geen nieuws, want in 2012 schreef onderzoeker Sinan Cankaya al dat de politie spreekt over 'negers' en naar Marokkaanse Nederlanders verwijst als NATOS: Noord Afrikaanse teringlijers op sportschoenen.
De kwaliteit van de rechtsstaat wordt bedreigd door politieagenten die zich schuldig maken aan ernstige discriminatie, geweld, ongewenste omgangsvormen en machtsmisbruik. Het dient de samenleving en burgers niet wanneer degenen die hen horen te beschermen, ook een gevaar kunnen vormen.
Bescherming tegen machtsmisbruik van de politie is verankerd in artikel 11 van de Grondwet, namelijk de bescherming van lichamelijke integriteit en in artikel 3 EVRM. Dit kun je o.a. teruglezen in het rapport van de nationale ombudsman uit 2013 over verantwoord politiegeweld. Daarnaast is er artikel 1 uit de grondwet die beschermt tegen discriminatie en art. 14 uit het EVRM, waar ook op gelet zou moeten worden, maar nu niet het geval lijkt.
En de scheiding der machten (trias politica) komt in gevaar als de rechterlijke macht niet altijd de kans krijgt om te toetsen of er rechtmatig is gehandeld.
Achtergrond wetswijziging
Het gaat hierbij om een wetswijziging van het Wetboek van Strafrecht in verband met het opnemen van een specifieke strafuitsluitingsgrond voor opsporingsambtenaren die geweld hebben gebruikt in de rechtmatige uitoefening van hun taak en een strafbaarstelling van schending van de geweldsinstructie en wijziging van het Wetboek van Strafvordering in verband met het opnemen van een grondslag voor het doen van strafrechtelijk onderzoek naar geweldgebruik door opsporingsambtenaren (geweldsaanwending opsporingsambtenaar).
Verzoek
Wat in de ambtsinstructie staat, wordt met de wetswijziging straks de strafrechtelijke norm voor de toepassing van geweld. Maar de ambtsinstructie ligt nu voor advies bij de Raad van State (het belangrijkste adviesorgaan van ons land wat betreft wet- en regelgeving). Dat advies wordt in de zomer verwacht. Dus, als de wet in Eerste Kamer wordt aangenomen, komt er een nieuwe strafrechtelijke norm voor agenten, die dan nog niet beoordeeld is door de Raad van State. Dat is onwenselijk en een reden om de behandeling van het wetsvoorstel uit te stellen.
Als deze wetswijziging aangenomen wordt, betekent dat dat de politie - die al een machtsmonopolie heeft - weg kan komen met grof geweld. U heeft ongetwijfeld de protesten in de Verenigde Staten gevolgd naar aanleiding van de moord van George Floyd door politieagent Derek Chauvin. En de protesten die daar wereldwijd op volgden om institutioneel racisme en politiegeweld aan te kaarten.
De situatie in de VS en in Nederland zijn weliswaar niet hetzelfde, maar ook hier vinden er incidenten plaats, waarbij zwarte mensen en mensen van kleur etnisch geprofileerd en met buitenproportioneel geweld aangepakt worden. Tevens worden ook mensen met een beperking vaker hardhandig behandeld door de politie. Ik hoop dat u niet wil wachten totdat de situatie zodanig escaleert dat het wél vergelijkbaar is met politiegeweld in de Verenigde Staten voordat u ingrijpt om institutionele veranderingen te maken.
Als bezorgde en betrokken burgers hoop ik dat u mijn signaal ter harte neemt en de wetswijziging heroverweegt. De Eerste Kamer kan dit nog afwijzen. Ik verwacht in ieder geval dat u publieke verantwoording aflegt, omdat in ons optiek mogelijke discriminatie en machtsmisbruik onvoldoende serieus worden genomen bij het aannemen van deze wetswijziging.
Ik zie uit naar uw reactie. Met vriendelijke groet,