Eerste Kamer overspoelt regering met vragen nieuwe politiewet na artikel Lilith

Het artikel dat Lilith publiceerde over de door de Tweede Kamer aangenomen wet, waarin geregeld wordt dat agenten bij politiegeweld een lagere straf krijgen en niet automatisch verdachte zijn, heeft geleid tot talloze brieven aan de Eerste Kamer. Met als voorlopig resultaat veel nieuwe vragen aan de regering door een aantal fracties in de Senaat. Met name de focus op mogelijk etnisch profileren en racisme door de politie wordt in veel van deze vragen meegenomen. Hoe kijkt de regering aan tegen racisme in het politieapparaat? Hoe vertaalt dat zich naar onterechte arrestaties van mensen met een niet-witte huidskleur? Heeft de regering hierover nagedacht? En wat zou er onder deze nieuwe wet met de zaak Mitch Henriquez zijn gebeurd? We zetten de belangrijkste vragen voor jullie op een rij.

Hoe zat het ook alweer?

Binnen de nieuwe wet wordt de ambtsinstructie van de politie – de zogenaamde spelregels waarbinnen de politie in sommige gevallen bevoegd is geweld te gebruiken – de strafrechtelijke norm. Concreet betekent het dat wanneer een burger komt te overlijden door het handelen van een agent, het Openbaar Ministerie moet beslissen of de agent wordt vervolgd voor bijvoorbeeld doodslag, of voor het ‘schenden van de ambtsinstructie’. In het eerste geval is de maximumstraf vijftien jaar, in het tweede geval maximaal drie jaar. 

Ne bis in idem

Het is de Officier van Justitie die beslist hoe een agent bij politiegeweld wordt vervolgd: volgens het nieuwe wetsartikel 372 Sr of volgens het Strafrecht. GroenLinks en de PvdA willen van de regering weten of een agent die in eerste instantie volgens de nieuwe wet wordt vervolgd, ook nog volgens het Strafrecht vervolgd kan worden, bijvoorbeeld wanneer nieuwe feiten boven water komen drijven. Volgens het ‘ne bis in idem’-beginsel mag een verdachte immers niet tweemaal voor hetzelfde feit worden vervolgd. “Op welke wijze kan het beginsel van ne bis in idem aan deze handelwijze in de weg staan? Het zal immers feitelijk veelal om hetzelfde feitencomplex gaan”, vragen zij de regering. 

Ook wijzen de GroenLinks- en PvdA-fracties de regering erop dat de rechterlijke toetsing wordt ingeperkt, wanneer een agent wordt vervolgd voor het schenden van de ambtsinstructie. Bij een dagvaarding voor artikel 372 Sr heeft de rechter namelijk niet meer de keuze om het feitencomplex te toetsen aan meerdere strafbare feiten op de tenlastelegging. Ze schrijven: “De keuze zal eerder in het strafproces worden gemaakt door een functionaris, de officier van justitie, die dichter bij de politieorganisatie staat dan de rechter.” 

Racisme door de politie

De afgelopen weken is nog eens pijnlijk duidelijk geworden dat discriminatie en racisme bij en door de politie in Nederland een feit is. Zo onthulde NRC Handelsblad onlangs dat Rotterdamse agenten in een eigen WhatsApp-groep (genaamd de Jan Smit Appgroep) Nederlandse burgers met een migratieachtergrond uitscholden voor ‘kankervolk, kutafrikanen en pauperallochtonen’, op wie ze willen ‘schieten’. Of de reactie van Barbara, een operationeel specialist bij de politie in Noord-Nederland én hulpofficier van justitie, die haar leidinggevenden in een besloten Facebookgroep ‘linkse flapdrollen’ noemt, omdat zij geen statement hebben gemaakt over (lees: tegen) agenten die de Black Lives Matter-beweging steunen. 

De organisatie Controle Alt Delete zette onlangs een aantal zeer recente incidenten op een rij waarbij de politie grensoverschrijdend te werk ging: 

“In Limburg maakte een agent opmerkingen over "jongens van jullie afkomst", in Rotterdam werd een Nederlands-Surinaams meisje voor "aap" uitgemaakt, in Den Haag werden vier agenten die een Marokkaans-Nederlandse  jongen mishandelen en daarover ambtsedig logen niet ontslagen. En dan zijn dit maar voorbeelden van de afgelopen maand. Voor zover bekend is de afgelopen vijf jaar geen enkele agent ontslagen vanwege discriminatie of etnisch profileren. De politie werkt in de praktijk nog steeds met risicoprofielen die etnisch geladen zijn, ondanks dat het sinds december 2017, mede dankzij ons, volgens het beleid van de politie niet mag. Tot slot worden politiecontroles niet systematisch gemonitord, zodat er geen zicht is op etnisch profileren door agenten.”

De PvdA en GroenLinks willen van de regering weten op welke wijze racisme (als motief voor of context bij politiegeweld) wordt meegenomen in de beoordeling en eventuele vervolging van politiegeweld. Evenzo willen de partijen weten of dit kan leiden tot een hogere straf en of het aannemelijk is dat dit in de praktijk ook zal voorkomen. GroenLinks en de PvdA willen ook nog van de regering weten of de regering het met hen eens is dat een divers politiekorps naar geslacht en afkomst noodzakelijk is, en wat de regering gaat doen om de gewenste diversificatie van de Nederlandse politie met meer urgentie te realiseren. 

D66 vult dat aan met de vraag of er bij de politie, bij het openbaar ministerie en bij de rechterlijke macht voldoende kennis in huis is om aspecten van eventuele discriminatie, racisme en/of etnisch profileren bij arrestaties in de te maken opsporings- en vervolgingsbeslissingen te betrekken? En hoe deze kennis up-to-date wordt gehouden. 

Wat zou er in de zaak-Mitch Henriquez zijn gebeurd?

D66 citeert de uitspraak van premier Rutte op de Coronapersonferentie van 3 juni 2020, waarin de premier erkent dat systemisch racisme ook in Nederland plaatsvindt. In het verlengde daarvan wil de D66-fractie weten hoe de regering aankijkt tegen racisme in het politieapparaat en ‘hoe zich dat vertaalt naar onterechte arrestaties van mensen met een andere (niet-witte) huidskleur’. 

D66 wil ook van de regering weten wat het verschil is tussen een ‘verwijtbare inschattingsfout’ en een commuun opzetdelict. ‘Hoe kun je als burger nu weten wanneer en waarom het openbaar ministerie artikel 372 of een commuun delict ten laste gaat leggen?’ Volgens hen is de grens tussen de twee wel erg dun. 

De regering heeft D66 eerder op het hart gedrukt dat wanneer een betrokken ambtenaar welbewust de geweldsinstructie heeft geschonden het logisch is dat deze vervolgd zal worden voor een algemeen geweldsdelict. D66 wil in licht hiervan van de regering weten wat er zou zijn gebeurd in de zaak Mitch Henriquez.

‘Kan de regering in het licht van dit wetsvoorstel aangeven hoe het openbaar ministerie zou hebben gedagvaard in de zaak Mitch Henriquez (overleden juni 2015 in Den Haag mede als gevolg van toepassing van een nekklem tijdens zijn arrestatie) als het onderhavige wetsvoorstel toen kracht van wet zou hebben gehad?’

Ook de PvdD heeft een aantal kritische noten te kraken. De partij wijst erop dat agenten ambtenaren zijn, maar dat er aan hen – ondanks het feit dat zij een geweldsmonopolie hebben – geen strengere eisen worden gesteld dan aan een bureau-ambtenaar. De PvdD-fractie mist in de voorgestelde wetswijziging de benadering die uit een oogpunt van rechtsstatelijke bescherming van burgers in dat kader behoort te worden gevolgd. In andere woorden: ‘De wetgever heeft tot taak de (grond)rechten van burgers te beschermen en de aanwending van daarop inbreuk makende middelen door ambtenaren zorgvuldig na te normeren.’ Om de burgers te beschermen tegen ongeoorloofd politiegeweld, zou de geweldsinstructie zo precies mogelijk geformuleerd moeten worden en zo streng mogelijk moeten worden gehandhaafd. 

Ook is de PvdD benieuwd naar de totstandkoming van de nieuwe wet. De partij wil weten of het klopt dat de huidige rechtspraak voor de rechter al voldoende grondslag biedt om een politieman die gehandeld heeft conform zijn geweldsinstructie niet strafrechtelijk te vervolgen. Verschillende partijen, waaronder Controle Alt Delete, hebben in een eerder stadium al gewezen op het hoge symboolpolitiek-gehalte van deze wet. Dionne Abdoelhafiezkhan van Controle Alt Delete zei eerder tegen Lilith:

‘De huidige wet voldoet volgens de regering wel maar ze willen deze wijziging toch invoeren vanwege de kwetsbare positie van de politieagent [...] Het hele beeld is fout. De politie hoeft zich vrijwel nooit voor de rechter te verantwoorden voor toepassing van politiegeweld. En in zaken waarbij mensen zijn overleden tijdens of kort na aanhouding door politie – en toegepast geweld mogelijk heeft bijgedragen aan de dood – in de afgelopen 4,5 jaar nul keer. Er wordt opeens haast gemaakt, terwijl veel onduidelijk is.’

‘Gevoel van onzekerheid’

De PvdD-fractie vraagt zich dan ook af waarom onzekerheidsgevoelens bij ambtenaren een grondslag mogen opleveren voor het creëren van een strafuitsluitingsgrond en een bijzondere wijze van onderzoek van hun gedragingen, die minder ver gaat dan die bij strafrechtelijk optreden. Agenten zouden bang zijn voor vervolging.

‘Is de regering het met de fractieleden van de PvdD eens dat juist in het licht van de specifieke positie van ambtenaren die geweld mogen aanwenden niet alleen bij arrestaties maar ook bij optreden tegen kwetsbare burgers die bij demonstraties met politiegeweld te maken krijgen, het ongewenst is een strafuitsluitingsgrond voor zulke ambtenaren in de wet op te nemen terwijl die ambtenaren in het huidige recht al voldoende beschermd zijn tegen een eventuele strafrechtelijke veroordeling wanneer de rechter vaststelt dat zij hun geweld rechtmatig hebben uitgeoefend?’ 

Onlangs zond het tv-programma Medialogica een aflevering uit waarin het de rol van media bij de invoering van het stroomstootwapen onder de loep nam. In deze uitzending wordt pijnlijk duidelijk dat het aantal geweldsdelicten tegen de politie de afgelopen jaren stabiel is gebleven of zelfs is afgenomen, terwijl de agenten het idee hebben dat het juist is toegenomen. Het daadwerkelijk ervaren geweld strookt niet met het gevoel.

Het wachten is nu op de nadere memorie van antwoord, voordat het wetsvoorstel plenair behandeld kan worden. Dit wetsvoorstel is opgenomen in de lijst van wetsvoorstellen waarvan het kabinet het wenselijk acht dat deze voor de zomer nog plenair behandeld worden door de Eerste Kamer (‘spoedeisend’). Dat lijkt niet meer te gaan lukken. De Eerste Kamer gaat woensdag 8 juli met reces tot en met 7 september. Lilith volgt de zaak ook na reces op de voet.

Lees hier alle vragen

Lees ook: Tweede Kamer neemt wetswijziging lagere straffen bij politiegeweld stilletjes aan, Politie mag binnen nieuwe ambtsinstructie mogelijk meer geweld gebruiken, PvdA voor wetswijziging politiegeweld, neemt na kritiek zorgen etnisch profileren mee

Kijk ook: Medialogica Het stroomstootwapen

CC-foto: Roel Wijnants