Van dor hout tot slaapkameractivist: je bestaansrecht verdedigen in isolatie
“Als je zo graag wil vertellen dat ik dood mag van jou, kijk me dan aan wanneer je over me praat. Niet als een statistiek, maar als persoon. Zeg het recht in mijn gezicht.” Dat was de insteek van de tweet waarmee het allemaal begon.
Op 8 augustus 2020 startte Jacquie onbedoeld een beweging met diens tweet, uit boosheid. Want niet alleen Jacquie was boos, dat waren heel veel mensen in risicogroepen. Boos dat er in de coronacrisis over ons werd gesproken in plaats van met ons, boos dat onze zorgen niet gehoord werden, boos dat er werd geïmpliceerd dat ons leven niets waard was, boos dat men naar de statistieken keek in plaats van de mensen ze vertegenwoordigden. Het zoveelste opiniestuk waarin de schrijver ons dor hout noemde en bereid bleek om ons op te offeren was niet alleen voor Jacquie een breekpunt. #GeenDorHout ging viral. De hashtag gaf mensen in risicogroepen de kans om de anonimiteit van de statistieken te doorbreken en bood hen een plek om samen te komen.
Het concept was simpel: mensen deelden hun naam, leeftijd en verhaal om duidelijk te maken waarom zij geen dor hout zijn. Door de eenvoud en directheid van de hashtag ontstond er momentum. #GeenDorHout groeide in korte tijd uit tot een actiegroep, met daaromheen een community van mensen in risicogroepen die elkaar vonden in hun eenzame isolatie. Via Twitter en Discord organiseert de groep acties en bieden volgers elkaar support. Dat laatste is broodnodig: maand na maand in uitzichtloze isolatie terwijl de politiek en de samenleving je vergeten, gaat niemand in de koude kleren zitten. Nu, ruim een jaar na de eerste Nederlandse coronabesmetting, is de roep om aandacht van mensen in risicogroepen onverminderd actueel.
Door het 'dorre hout' het bos van validisme niet zien
De ideeën waar de hashtag #GeenDorHout zich tegen verzet staan niet op zichzelf. De manier waarop onze samenleving gehandicapte en chronisch zieke mensen als minderwaardig behandelt heet validisme.[1] Hoewel er tijdens de coronapandemie meer openlijk gefilosofeerd wordt over het bestaansrecht van 'jonge, fitte' mensen ten opzichte van ‘andere, kwetsbare' mensen, is validisme niets nieuws. Chronisch zieke en gehandicapte mensen worden gezien als een last. We zijn lui, we zijn profiteurs, we zijn passieve ontvangers en dragen niets bij aan de samenleving. Dit lijken slechts gedachten, maar de gevolgen zijn al te reëel: aanzienlijk hogere sterftecijfers onder mensen in risicogroepen, triage protocollen die coronapatiënten met onderliggende aandoeningen toegang tot de IC weigeren en continue deprioritering van gehandicapte en chronisch zieke mensen in het vaccinatiebeleid.
De World Health Organization heeft berekend dat meer dan 1 op de 6 mensen chronisch ziek of gehandicapt is, maar ons bestaan wordt door de samenleving zo veel mogelijk ontkend. Als er al een gehandicapt persoon op TV komt dan is deze ofwel een tragisch figuur, ofwel een held. Er lijkt geen ruimte te bestaan voor onze menselijkheid, ondanks dat iedereen (ja, ook jij) op elk moment gehandicapt of ziek kunt worden. Als je tenminste het voorrecht hebt om zo lang te leven. Toch is validisme overal: in taal, in ontoegankelijke gebouwen en zelfs in activisme. Validisme komt nooit alleen. Chronisch zieke en gehandicapte vrouwen, Zwarte mensen en mensen van kleur, queer mensen, ongedocumenteerde mensen en arme mensen weten dit maar al te goed. De coronacrisis gedijt niet alleen bij validisme, maar ook bij racisme, seksisme en klassisme. Hoe kunnen we deze grotendeels geaccepteerde vorm van discriminatie tegengaan?
Slaapkameractivisme
De coronapandemie maakt het aandacht vragen voor validisme en daarmee samenhangende problemen lastiger. Veel gehandicapte en chronisch zieke mensen vallen in een risicogroep, vanwege een grotere kans op langdurige gevolgen of overlijden. Omdat validisme acute gevolgen heeft voor onze gezondheid is fysiek demonstreren op het Malieveld dus geen optie. Actiegroep Geen Dor Hout demonstreert als slaapkameractivisten vanuit huis: het enige beschermende muurtje dat de maatschappij ze biedt. Dat vraagt de nodige creativiteit. Zo riep de actie #KaartjeUitIsolatie op om de minister president 'vakantiekaartjes' te sturen om aandacht te vragen voor de precaire positie van chronisch zieke en gehandicapte mensen. De actiegroep wees ook de politiek op het ontoegankelijke testbeleid. Samen met BIJ1 pleitten zij met de actie #IkTelOokMee om briefstemmen voor alle mensen in risicogroepen mogelijk te maken tijdens de aanstaande verkiezingen.
Tot dusver lijken demissionair minister de Jonge en minister president Rutte deze groep echter wel degelijk te vergeten. De terechte zorgen van mensen in risicogroepen en de wetenschappelijke adviezen van onder meer de Gezondheidsraad worden genegeerd, waardoor onze mensen- en democratische rechten worden geschonden. Dit is niet alleen een probleem in de huidige coronapandemie, maar het is ook tekenend voor hoe de samenleving nog steeds bewust of onbewust denkt over gehandicapte en chronisch zieke mensen.
Naar een rechtvaardige samenleving
Wanneer we de coronapandemie uiteindelijk achter ons laten, zal er veel werk te verzetten zijn. De gevolgen van deze crisis zijn deels zo groot omdat de verzorgingsstaat de afgelopen jaren steeds verder is uitgehold. Corona brengt de steeds groter wordende ongelijkheid in de samenleving pijnlijk scherp in perspectief. Maar het werk gaat verder dan economische heropbouw: hoe kunnen we samen verder als niet alleen de regering, maar zelfs collega’s en familie hardop zeggen dat onze levens het niet waard zijn om geleefd te worden?
Als er één les is die de coronapandemie ons leert, is dat gezondheid een tijdelijk voorrecht is dat kwetsbaarder is dan we willen toegeven. Chronisch zieke en gehandicapte mensen beschikken over onvoorstelbaar veel kennis, veerkracht en creativiteit. Deze expertise moet in alle lagen van de samenleving een plaats krijgen, van onderwijs tot beleid en van politiek tot activisme. Degenen die het hardst geraakt worden door validisme en andere vormen van onderdrukking moeten het voortouw krijgen in de heropbouw. Dat vraagt om een radicale verandering, die niet van de ene op de andere dag kan plaatsvinden. Er is nog een lange weg te gaan. Tot het zover is, herinneren de actiegroep én de hashtag #GeenDorHout ons eraan dat we alleen vooruit komen als we niemand achterlaten.
Afbeelding 1: Een lachende groep van zes gehandicapte Zwarte mensen en mensen van kleur poseert voor een betonnen muur. Een Zwart persoon in het midden houdt een krijtbord omhoog met de tekst “disabled and here.” Een Zuid-Aziatisch persoon in een rolstoel zit vooraan. Bron: Disabled And Here.
Afbeelding 2: Het logo van actiegroep Geen Dor Hout (illustrator Linda Rusconi). Het logo bestaat uit een lichtblauwe cirkel met daarin een boom die vol in blad staat. Rechts onderin het logo staat de hashtag #GeenDorHout.”
[1] De Engelse term voor de uitsluiting van chronisch zieke, gehandicapte en neurodivergente mensen is “ableism”. De term validisme werd in het Nederlands geïntroduceerd door Yvette den Brok in 2005.