Waarom genderdiversiteit geen Westerse uitvinding is

De Westerse wereld ziet zichzelf graag als een baken van progressiviteit en acceptatie, voor onder andere seksueel en genderdiverse mensen. De niet-Westerse wereld zou per definitie onderdrukkend en discriminerend zijn voor deze groepen. Ironisch genoeg is het juist vaak andersom. Rocher Koendjbiharie duikt de geschiedenisboeken in en laat zien hoe de Westerse wereld vaak zelf verantwoordelijk is voor de structuren die mensen die zich niet identificeren als man of vrouw onderdrukken. 

De Westerse wereld beschouwd zichzelf graag als een vrijstaat waar vrijheid en progressiviteit centraal staan. Zo ook wanneer het aankomt op mensen die niet heteroseksueel of niet cisgender (iemand van wie de genderidentiteit niet overeenkomt met het geboortegeslacht) zijn. Maar Westerlingen beseffen vaak niet dat die zogenaamde onderontwikkeling en onderdrukking afkomstig is uit het kolonialisme. Witte kolonisten hebben hun wereldbeelden doorgedrukt in de landen, lichamen en geesten die zij door de eeuwen heen bezet hebben. Veel niet-Westerse landen kennen namelijk een seksuele en genderdiverse geschiedenis in hun pre-koloniale tijdperk, maar deze verhalen en gebruiken werden door het kolonialisme uitgewist.

India’s derde gender

De impact van kolonialisme op seksuele en genderdiversiteit komt het sterkst naar voren bij het bestaan van hijra’s in India en andere Zuid-Aziatische landen. Hijra’s zijn over het algemeen als-man-geboren mensen die het concept van het mannelijk geslacht afwijzen, vrouwelijke kleding dragen en vrouwelijke namen aannemen. Ze worden gezien als het derde gender. In het Hindoeïsme beschouwt men ze als een speciale kaste en zijn ze terug te vinden in religieuze verhalen, zoals de Ramayana en de Mahabharata waarin de held in die verhalen transformeert naar iemand met de derde gender. Hijra’s zijn daarnaast ook trouwe dienaren van de goden Bahuchara Mata en Shiva, die zelf ook verschijningen hebben in genderfluïde vormen.  

Hijra’s zijn een typisch voorbeeld van mensen die de genderbinariteit uitdagen. Koloniale bezetters moesten hier echter niks van hebben. Zo omschreven Britse kolonialisten hijra’s als mannen. Volgens historicus Jessica Hinchy was het een taalkundige strategie om ze op deze manier te omschrijven, om zo die derde gendercategorie uit te wissen en vast te blijven houden aan de genderbinariteit. Diezelfde Britse bezetters zagen de hijra’s als eunuchen, gecastreerde en geëmasculeerde mannen - wat wederom een beschrijving is van hijra’s als een vorm van een man. Hijra’s werden binnen de kaders van mannelijkheid beschouwd zoals de witte bezetter deze had ingericht om ze op deze manier te onderdrukken, wat een fenomeen is afkomstig uit het concept van koloniale masculiniteit. Historicus Mrinalini Sinha introduceerde de term koloniale masculiniteit om de typologie te zien tussen Britse mannen en Indiase mannen, en hoe de Britse man werd gezien als het mannelijke ideaal. 

De gevolgen van de omslag van de maatschappelijke houding naar hijra’s door het Britse koloniale regime zijn nog eeuwenlang gevoeld. Vandaag de dag beschouwt men hijra’s nog steeds als inferieur. Sommigen gebruiken het woord ‘hijra’ zelfs als scheldwoord. Pas in 2014 erkende het Hooggerechtshof van India hijra’s als de derde gender en kregen ze op bepaalde vlakken mensenrechten.

Wereldwijd verspreid

Niet alleen in Zuid-Azië is de impact van kolonialisme op gender- en seksuele diversiteit te voelen. Zo is er in de Shona-religie, in het zuiden van Afrika, de Oppercreërder Mwari die de binariteit van gender overstijgt en beschouwd wordt als man en vrouw tegelijkertijd. Koloniale missionarissen van het Christendom hebben echter in vertalingen Mwari aangeduid als man. Dit komt ook naar voren in de pre-koloniale West-Nigeriaanse samenleving voor het koloniale tijdperk. Gender was geen bestaand construct in de samenleving van de Yoruba-bevolkingsgroep. Er zijn geen aparte woorden voor ‘broer’ of ‘zus’, en de enige duidingen die er zijn, wijzen op anatomische verschillen tussen man en vrouw. Sociale rollen op basis van gender waren compleet afwezig.

Natuurlijk kan de illegaliteit van homoseksualiteit in meer dan 70 landen ter wereld niet vergeten worden. Meer dan de helft van die landen hebben een verleden als Britse kolonie, die strenge hetero-patriarchale ‘normen en waarden’ hebben opgedrukt, en is de criminalisering een gevolg van de invloed van het Britse rijk. Het ook niet verbazingwekkend dat dit doorgesijpeld is in de samenlevingen van die koloniën en dat dit vandaag de dag nog steeds een enorme invloed heeft op LHBT+’ers in die landen. Tevens valt dit ook goed te plaatsen binnen de homofobe en transfobe historische context van Groot-Brittannië. In vele wetboeken van oude koloniën is anti-homowetgeving vaak direct overgenomen uit de directe Britse wetgeving. En zelfs vandaag de dag kan er niet echt gesproken worden van trans emancipatie in het Verenigd Koninkrijk, kijkend naar de Trans-Exclusionary Radical Feminist-beweging die daar voeten in de aarde hebben.

Two Spirit en Lhamana

De inheemse bevolking van Amerika heeft altijd al meer dan twee genders erkend. Vandaag de dag gebruikt deze gemeenschap de collectieve term Two Spirit om mensen binnen hun eigen gemeenschap te duiden die buiten de binaire genders vallen. De benaming is ontstaan vanuit het idee dat een Two Spirited persoon beide een feminiene en masculiene spirit in hen heeft huizen en verschillende combinaties van genderrollen vervult. De Engelse term Two Spirit bestaat sinds de jaren ’90 en is een vertaling uit de taal van de Ojibwe-bevolking. Het woord ‘Two Spirit’ krijgt een steeds grotere bekendheid in de wereld, maar het gebruik van die term binnen culturen die niet behoren tot de Inheemse bevolkingsgroep is culturele toe-eigening en is not done.

Daarnaast zijn de Lhamana een duidelijk voorbeeld van genderdiversiteit bij de Inheemse bevolkingsgroep uit Amerika De Lhamana zijn onderdeel van de Zuni-cultuur en bevolking, die oorspronkelijk komen uit het gebied van de Zuni rivier. Lhamana krijgen doorgaans het mannelijk geslacht toegewezen gekregen bij de geboorte, maar in de samenleving nemen ze sociale en ceremoniële rollen van vrouwen aan, en dragen ze gemixt mannelijke en vrouwelijke kledij. Het bekendste voorbeeld van de Lhamana is We’wha, een artiest uit de Zuni bevolking. We’wha fungeerde als cultureel ambassadeur voor de Zuni en de inheemse bevolking in het algemeen naar de Europese kolonisten. 

Genderdiversiteit alom

Dat gender- en seksuele diversiteit in niet-Westerse culturen, religies en mythologieën destructieve gevolgen hebben ondervonden door kolonialisme en imperialisme, is ondertussen wel duidelijk. Meer dan genoeg voorbeelden illustreren het feit dat genderdiversiteit, genderfluïditeit en het gebrek aan binariteit geen nieuw of Westers fenomeen is, zoals soms wel gepretendeerd wordt door Westerlingen. Denk hierbij aan het bieden van financiële hulp aan landen waar seksueel en genderdiverse mensen onderdrukt worden met een houding dat de Westerse wereld de redder is. Natuurlijk is het erg gewenst dat lokale seksueel en genderdiverse mensen ondersteund worden, maar met oog op het grotere plaatje is het de Westerse wereld die voor hun onderdrukking heeft gezorgd.

Belangrijk is ook dat bij de genderdiversiteit van de inheemse bevolking uit Amerika is dat de gemeenschap zelf benadrukt dat deze de diverse identiteiten niet gereduceerd kunnen worden tot beschrijvingen/rollen bekeken vanuit de moderne LHBT+-gemeenschap. Deze beschrijvingen en rollen zijn namelijk ontstaan in de Westerse samenleving. Concepten zoals Two Spirit of de Zuid-Aziatische hijra’s zijn niet te ‘reduceren’ tot non-binair of transgender. 

In de Westerse wereld begint ruimte en (geringe) acceptatie voor gender- en seksuele diversiteit steeds meer op te komen, alhoewel het vaak het laatste betreft. De acceptatie van genderdiversiteit in termen van onder andere transgender personen, non-binaire personen en gender non-conformerende personen, is op veel plekken nog erg beperkt. En de groeiende acceptatie van deze personen wordt geduid als een kenmerk van de progressieve Westerse samenleving. Het is echter allesbehalve een uitvinding van de Westerse samenleving. Pretenderen dat dit wel het geval is, is een resultaat van misplaatste Westerse superioriteit en arrogantie.