Column Clarice Gargard: Stilstaan bij de dood

Rouw, een van die dingen des levens waar geen van ons aan ontsnapt en we toch moeilijk grip op lijken te krijgen. Al wagen sommigen van ons wel een poging. Zo was ‘What is grief, if not love persisting?’ een viraal en troostend citaat uit een superheldenserie. Een ander voorbeeld is het bekroonde boek Grief is the thing with feathers van schrijver Max Porter. Of Shakespeare die treffend veronderstelde dat ‘everyone can master a grief, but he that has it’.

Het begin van dit jaar begon voor mij met verlies. Ik verloor een dierbare terwijl een andere in levensgevaar verkeerde. Als mensen vrezen we de dood onder ogen te komen, alsof het negeren ervan de alomtegenwoordigheid ervan vermindert. Dat merkte ik ook toen mijn familielid op sterven lag. Mijn familie wist ervan maar hoopte toch op een wonder. Echter, wat als het wonder niet in de verlenging van het leven zit maar in alle decennia die je al gehad hebt? Of de verlossing het moment is dat zelfs ademen een opgave wordt en het leven slechts meer lijden?

Sommigen zeggen dat het zichtbaar is wanneer de dood haar intrede doet. Misschien ziet ze eruit als de lucht die uit de ruimte verdwijnt aan de bedzijde van iemand die sterft en de tijd die zo vertraagt dat ze achteruit beweegt. Of misschien ziet ze eruit als een lichaam bedolven onder dekens die niet kunnen verbergen hoe gebroken hetgeen is dat eronder ligt.

Op zijn sterfbed hield ik de handen van mijn dierbare in de mijne, maar ik voelde zijn ene been in het hiernamaals stappen. Er werd voor hem gebeden, in de hoop dat de liefde wel mee kon op een reis die wij niet met hem zouden kunnen maken.

Magere Hein is meestal de meest onwelkome gast in een ruimte. Toch lijkt er mij stiekem niets fijners dan een metgezel te hebben op deze onbekende tocht. Zoals je ziet in de serie The Sandman, gebaseerd op de comic van schrijver Neil Gaiman. Daarin wordt de dood verbeeld door een prachtige, jonge, zwarte vrouw (Kirby Howell-Baptiste) die stervenden op zalvende toon toespreekt. ‘When the first living thing existed, I was there waiting. When the last living thing dies, my job will be finished.’

Bij verlies komt soms ook schaamte kijken, wegens het feit dat jij nog leeft maar ook dat je anderen moet confronteren met hetgeen waar ze het minst graag aan herinnerd worden. Terwijl rouw ook een collectief gegeven is. Zo zijn we ook in rouw wegens de staat van de wereld en hoe die in onszelf gereflecteerd is. Al laten we dat verdriet niet helemaal toe. Dat zou namelijk stilstaan betekenen, stilstaan bij alles wat er gebeurd is, wat er gebeurt en alles wat je daarbij verloren hebt en dit verlies in de ogen durven kijken.

De afgelopen jaren ben ik om verscheidene redenen gedwongen geweest stil te staan. Het is bevrijdend omdat je uit de rat race stapt en vanaf een punt alles kunt overzien, zoals de zon in ons sterrenstelsel draait maar uitkijkt over de maan en aarde in rotatie. Maar het is ook frustrerend omdat – nadat je het eenmaal hebt gezien – je niet meer kunt doen alsof je niet ziet hoe we onszelf gepreoccupeerd houden om maar niet geconfronteerd te worden met alles wat we verloren hebben en dreigen te verliezen.

Op Instagram volg ik een zelfverklaarde death alchemist, iemand die de leer van de dood tot kunst verheven heeft. Zij zweert bij het leren met verlies, dood en duisternis om te gaan. Niet als het tegenovergestelde van vreugde, leven en licht maar als keerzijde ervan. Je kunt het een tenslotte niet echt voelen als je het ander niet erkent. ‘Learn to die before you die’, verkondigt ze. Want dat zou je beter maken in het leven en het loslaten ervan aan het einde.

Ik zou je nog steeds niet kunnen vertellen wat rouw precies is en hoe je ermee om zou moeten gaan. Het voelen en dat gevoel eren, zoals vaker wordt gezegd. En laat je in elk geval niet door een ander vertellen wat rouw is, of het nu je partner, familie of een van de vele zelfbenoemde levenscoaches is, wat rouw voor jou zou moeten betekenen.

Wat ik wel weet is dat rouw – zij het individueel of collectief – je elke keer openbreekt en je binnenste aan je openbaart, waarna je jezelf weer opnieuw moet leren samenstellen. En dat elke keer wanneer je dat doet, je net iets anders bent dan ervoor, maar misschien is dat wel precies de bedoeling.

Lilith co-founder Clarice Gargard schrijft tweemaandelijks een column voor Tijdschrift Conflicthantering. Deze column met ‘rouw’ als thema, verscheen in mei.