Waarom KOZP nu ook actie op Curaçao voert

Naomie Pieter is performance-artiest en activist. Zij protesteert tegen sociale onrecht en maakt onder andere onderdeel uit van actiegroep Kick Out Zwarte Piet (KOZP). Dit jaar mede organiseert de groep anti-racisme demonstraties tegen Zwarte Piet op Curaçao. Voor Lilith schrijft ze over waarom KOZP daar actievoert en dat het hoog tijd is dat de protesten op het Caribisch eiland zichtbaarder worden:  ‘Ik hoop op vuur dat de mentale ketens voorgoed afbrandt.’

Protest tegen ZP op Curacao (fotograaf onbekend)

‘Ga je terug naar je eigen land, als het je hier niet bevalt’, is vaak de reactie op mijn protest tegen racisme in Nederland. Ironisch genoeg vertrok ik dit jaar inderdaad naar Curaçao. Terug naar de geboorteplek van mijn ouders, grootouders en voorouders. Om stage te lopen bij een lokaal theatergezelschap. Ondanks dat ik niet op het eiland geboren ben, voelt het als thuiskomen. Maar ook hier loop ik tegen dezelfde ongelijkheid aan als in Nederland. 

Zwarte Piet in Nederland
In Nederland neem ik sinds 2014 actief deel aan de anti-ZP demonstraties en acties. Het is een noodzaak om samen een collectief te vormen, een vuist tegen alle onderdrukkende systemen in de maatschappij, waaronder racisme, waar Zwarte Piet een uitwas van is.

De  strijd die sinds de jaren dertig gevoerd wordt tegen de racistische karikatuur leek aanvankelijk voor velen hopeloos . Hoewel er nog veel werk te verzetten is, kunnen we na de afgelopen acht jaar van actieve strijd, terugkijken op een overwinning voor alle Nederlanders. Steden waar vorig jaar met eieren werd gegooid, zoals Eindhoven, of vreedzame demonstranten werden aangevallen door rechts–extremisten, zoals Rotterdam, stoppen vanaf dit jaar of volgend jaar met het gebruiken van de racistische karikatuur. Met Amsterdam als koploper sinds 2016, gevolgd door steden als Utrecht, Zwolle, Tilburg, Middelburg en Apeldoorn.

Op Curaçao is dat helaas nog niet het geval. Sinterklaas en zijn racistische karikatuur als knecht zijn hier nog volop aanwezig in de samenleving. De  raciale spanningen zijn ook nog voelbaar. Door bijvoorbeeld ernstig gesegregeerde wijken, ongelijke loon tussen locals en witte buitenlanders binnen bepaalde sectoren. 

Onrecht op Curaçao
De eerste paar weken op Curaçao waren moeilijk. Ik kwam in een wijk terecht die nog witter is dan de wijk waar ik woon in Amsterdam. Het eiland voelt soms als een kleine replica van Nederland. Mijn familie adviseerde mij om in deze ‘veilige’ wijk een studio te nemen, waar alle stagiaires zitten. Dat zijn voornamelijk witte Hollandse studenten. Eén van de stagiaires vroeg mij meteen waar ik vandaan kwam, waarop ik antwoordde ‘Amsterdam’. Ze zei vervolgens: ‘Oh, lekker Hollands dus.’ Ik vraag me af of ze hetzelfde tegen me had gezegd als we in Nederland waren. 

In 2010 heb ik een half jaar op Curaçao gewoond. Ik herinner me de woonwijk vol lokale zwarte en bruine mensen, uit de arbeidersklasse, mijn gemeenschap. Nu staan er overal boetiekhotels en hipsterrestaurants. De lokale mensen die er al jaren wonen lijken misplaatst in hun eigen wijk. Door gentrificatie worden witte buitenlanders aangetrokken, zij vestigen zich in wijken van locals en nemen het over, waardoor alles te duur wordt voor de lokale bevolking en er geen plek meer voor hen is. 

Tijdens een discussie over gentrificatie op Curaçao zei iemand ter verdediging: ‘Maar de wijk is er wel beter door geworden, het is schoner, er lopen minder junks rond.’ Dat is logisch, als je mensen verplaatst. Maar de structurele problemen waardoor de mensen in deze toestanden verkeren, worden niet aangepakt.  Het is slechts een cosmetische ingreep. Waar de lokale mensen het prijskaartje van betalen. 

De verhoudingen tussen zwarte en witte mensen zijn nog overduidelijk scheef op het eiland. Dat zie je terug in de viering van het Sinterklaasfeest  Een veelgebruikt argument van pro-ZP aanhangers in Nederland is dan ook ‘maar op Curaçao vieren ze ook Sinterklaas met Zwarte Piet’. Mark Rutte spande de kroon nadat hij een vraag over ZP kreeg tijdens de persconferentie van de NSS-top in 2014: ‘Ik kan alleen zeggen dat mijn vrienden op de Nederlandse Antillen heel blij zijn als ze Sinterklaas vieren, omdat ze hun gezicht niet hoeven schminken. En als ik zelf Zwarte Piet moet spelen dan ben ik dagen bezig om de verf van mijn gezicht te krijgen.’ Ook Thierry Baudet prees onlangs het Sinterklaasfeest op Curaçao. 

Koloniale overblijfselen
Sommige witte Nederlanders  zijn trots op koloniale overblijfselen van hun voorouders. En weer enkelen daarvan zullen vaak tot extreme handelingen overgaan om die te bewaken. Snelwegen blokkeren bijvoorbeeld, zoals de Blokkeerfriezen in 2017 deden om een anti-zwarte piet protest tegen te houden. Of een vreedzaam KOZP-congres met vuurwerk en geweld bestormen, zoals een paar dagen geleden in Den Haag gebeurde. De jongste vandaal was dertien jaar. Tot zover het onschuldige kinderfeest.

Dit alles toont aan hoe diep racisme in onze zogenaamde tolerante samenleving gebakken zit. En waarom deze koloniale racistische figuur niet in onze maatschappij hoort, ook niet op Curaçao. 

Tijdens de nationale intocht in 2012 is regenboogpiet hier geïntroduceerd door Fundashon pa nos Muchanan, de organisatie die inmiddels al 14 jaar de intocht organiseert. Desondanks is de koloniale racistische figuur nog steeds prominent aanwezig. Afro-Curaçaoënaars verven zichzelf ongegeneerd zwart. Volgens eigen zeggen omdat ze iemand anders spelen dan zichzelf. 

Dat heeft volgens mij onder andere te maken met de afstand tussen de Afro-Curaçaoënaar en hun etnische achtergrond. De meeste Afro-Curaçaoënaars denken dat ze geen Afrikaanse achtergrond hebben, maar een inheemse, en identificeren zich derhalve dus niet altijd als zwart.

Ik moet denken aan een scène van de serie Roots, waarbij Kunta Kinte wreedaardig geslagen wordt met een zweep, om zijn naam te vergeten. Hij wordt gedwongen een westerse naam aan te nemen. Kunta Kinte incasseert de onmenselijke zweepslagen, maar moet op een gegeven moment toegeven. Om te overleven vergeet hij zijn naam en waar hij vandaan komt. 

In de groep waar ik lesgeef is er een jongen die al een aantal jaar ZP speelt tijdens de nationale intocht van Curaçao. Hij gaf aan zich dit jaar wel goud te verven. De meeste jongeren die ZP spelen doen dit uit financiële overwegingen. Van verschillende mensen heb ik begrepen dat dit de manier is waarop de meeste jongeren aan geld komen voor bijvoorbeeld de feestdagen. Ook om te overleven. De Curaçaose economie is aan het instorten en de meeste mensen vluchten naar Nederland, Colombia of de Verenigde Staten. Het blackface-seizoen, je als een karikatuur uitdossen en entertainen, genereert ook inkomsten. Maar het is maar een maand, iets minder zelfs. Wat moeten de mensen de rest van de 11 maanden van het jaar?  

Het verzet op het eiland
Op Curaçao zijn er in het verleden verschillende momenten van verzet geweest tegen deze racistische karikatuur. Sinds 1965 wordt er uitgesproken en actie gevoerd op de toenmalige Nederlandse Antillen. Van 1970 – 1972 werd het Sinterklaasfeest niet eens gevierd. Dit was een direct gevolg van 30 di Mei 1969, waarbij de lokale Curaçaoënaars opstonden tegen de heersende koloniale macht van Nederland.

In 1972 besloot men het feest weer te vieren, maar dan op een ‘Antilliaanse manier’.  Een Zwarte en Papiaments sprekende Sint en zijn pieten deelden toen de cadeaus uit. Maar stilletjes maakten de traditionele Sinterklaas en Piet toch weer hun intrede. In 1982 weigerde gezaghebber Ronald Casseres Sinterklaas op Curaçao te ontvangen en stuurde zijn waarnemer.  

In 2012 deelde Helmin Wiels, de in 2013 vermoorde politicus, zijn gedachte over het feest tijdens een evenement. Hij noemde het feest ‘pedagogisch onverantwoord.’ ‘Een zwarte man zoals ik, werkt een hele jaar om in december een fiets te kopen voor mijn kind, om vervolgens te zeggen [liegen] dat een witte man mijn kind een kado heeft gegeven.’ Dit lijkt me een ontzettend pijnlijk proces als ouder van zwarte kinderen, al helemaal op Curaçao. Hij heeft er tevens voor gezorgd dat de subsidie voor de nationale intocht werd stopgezet. 

Maar de organisatoren van de intocht houden stug vol. Net als de witte bevolking en een deel van de zwarte mensen. Daarom wordt er dit jaar opnieuw gedemonstreerd op Curaçao. 

Vanuit KOZP organiseren we de demonstratie in samenwerking met lokale groepen. Hiermee laten we zien dat het niet slechts een groepje mensen binnen de Nederlandse Randstad is dat tegen racisme is. Maar een strijd die binnen het hele ‘koninkrijk’ wordt gevoerd. Een waarbij alle activisten solidair zijn met elkaar, over oceanen heen. 

Velen hier willen verandering, maar niemand lijkt voorop te willen staan. Mensen zijn bang voor repercussies. Zeker na de moord op de uitgesproken politicus Helmin Wiels in 2013. Begin dit jaar hebben docenten gestaakt voor schonere scholen, hun actie werd door de minister van Onderwijs beantwoord met de dreiging hun salaris niet uit te betalen als ze door zouden gaan. Ze gingen toch door.  

De geschiedenis op Curaçao leert ons dat een actieve gecontinueerde aanpak nodig is. Anders wordt al het behaalde langzaam weer teruggedraaid. Sommige mensen zijn bang voor een opstand, zoals in 1969 toen uitgebuite arbeiders gebouwen van multinationals in de fik staken. Ze zijn bang dat Curaçao weer in brand zal staan. Ik hoop juist op vuur. Een spreekwoordelijk vuur dat de mentale ketens voorgoed zal afbranden. 

Bio

Naomie Pieter is een Afro-Nederlandse Caribische performancekunstenaar, organisator, spreker in het openbaar en choreograaf. Ze is mede-oprichter van Black Queer & Trans Resistance NL, Black Queer Archives en de Amsterdam Pride of Color. Door middel van haar kunstwerken onderzoekt Pieter het zwarte vrouwelijke lichaam, afro-spiritualiteit, activisme en moderne emancipatie. Pieter pleit voor plezieractivisme binnen de BIPOC LGBTQIAP + -gemeenschap, via haar queer dancehall-feest Pon Di Pride.