Maar wat vindt ‘de moslimvrouw’ zélf eigenlijk?

In media wordt zelden met en maar al te vaak over moslima’s gesproken. Of het nu gaat over de hoofddoek, het verbod op gezichtsbedekkende kleding, islamofobie of andere zaken, de moslima is vaak het lijdend voorwerp en zelden het leidend voorwerp. De organisatoren achter S.P.E.A.K., een collectief van islamitische vrouwxn, zijn klaar met dat beeld.

Lilith-redacteur Suheyla Yalcin spreekt met founders Berna Toprak en Nawal Mustafa over wat hen inspireerde het platform op te richten, welke rol zij in het publieke debat op zich nemen en hoe ze kritiek leveren op de eigen gemeenschap zonder een koren op de molen van extreemrechts te worden.

Wat is S.P.E.A.K.?
Nawal: Wij zijn een anti-racistische en feministisch collectief van ruim 50 (moslim)vrouwxn. Begin 2019 hebben we ons als S.P.E.A.K. georganiseerd om ons uit te spreken tegen de structurele uitsluiting van moslimvrouwxn in Nederland.

Ook al zijn vrouwxn en mannen in Nederland volgens de wet gelijkwaardig, in de praktijk blijkt dit anders te zijn. Wij hebben er genoeg van dat de politiek zich bemoeit met onze keuzes en geen maatregelen neemt tegen de uitsluiting van moslimvrouwxn.

Wij geloven in een Nederland waar iedere vrouw baas is over haar eigen lijf, buik én hoofd.

Waarom vonden jullie het belangrijk om dit platform op te richten?
Nawal: Er waren wel verschillende vrouwenorganisaties die zich specifiek inzetten voor moslimvrouwen, maar niet op de manier zoals wij die met S.P.E.A.K. in gedachte hadden. Onze grondslag is anders.

Wat is er anders aan die grondslag?
Berna: Ik denk dat wij net iets radicaler en activistischer zijn. We richten ons binnen ons collectief op het werken aan bewustwording en verandering. Tegelijkertijd richten wij ons ook naar buiten. De media, de politiek, dat zijn sectoren waarin wij de positie van moslim vrouwxn willen verbeteren. Waar andere organisaties zich vooral inzetten op het stukje empoweren van de moslimvrouwxn richten wij ons dus ook op het verbeteren van de maatschappelijke positie en de zichtbaarheid van de moslimvrouw. Een voorbeeld daarvan is onze deelname vorig jaar aan de womensmarch. Wij waren zo geïnspireerd door Linda Sarsour. Zij woont in de VS en had daar tijdens de womensmarch een specifiek vlak georganiseerd voor moslimvrouwxn, met eigen slogans en statements. En toen dachten wij; zo moeten wij dit ook gaan doen. 

Ah, jullie bewegen je in meerdere ruimten?
Berna: Ja precies. Je hebt diverse organisaties die de missie hebben om de positie van ‘de moslimvrouw’ te verbeteren. Wat wij met S.P.E.A.K. hebben gedaan is al die krachten samenbrengen, zodat we daardoor een radicalere boodschap naar buiten kunnen brengen. We zijn dan ook actief in diverse sectoren.

Nawal: We zijn enerzijds geïnteresseerd in het versterken van onze eigen krachten. Tegelijkertijd zijn we ook geïnteresseerd in structurele verandering. Het is tweeledig; we willen een plek creëren waarin moslimvrouwxn een safe space hebbe waarin ze zich goed kunnen bewegen als moslimvrouwxn en verder kunnen ontwikkelen en ook structurele maatschappelijke verandering bewerkstelligen.

“We zien, vooral na een aanslag bijvoorbeeld, dat je als zichtbare moslimvrouw kwetsbaar bent voor verbaal of fysiek geweld”

Jullie hadden het net over sectoren waarin jullie je hard maken voor de positie en de zichtbaarheid van ‘de moslimvrouw’, jullie noemen dit ook wel pijlers. S.P.E.A.K. hanteert een aantal pijlers, kunnen jullie daarover iets over toelichten?
Berna: Ja we hebben vier pijlers: Veiligheid op straat, agenda bepalend zijn in de media, gelijke kansen op de arbeidsmarkt en de politiek.

Veiligheid op straat
We zien, vooral na een aanslag bijvoorbeeld, dat je als zichtbare moslimvrouw kwetsbaar bent voor verbaal of fysiek geweld. Die incidenten worden vaak gezien als incidenteel, waardoor niet goed bijgehouden wordt hoe vaak het voorkomt dat een moslimvrouw fysiek of verbaal geweld aangedaan wordt. Dit resulteert weer in slechte informatievoorziening over hoe te handelen in zo’n situatie. Daar willen wij ons voor inzetten. 

Gelijke kansen op de arbeidsmarkt
Onlangs is er een rapport naar buiten gebracht waaruit blijkt dat studenten met een hoofddoek moeilijker aan een stage of werkplek kunnen komen. En het weigeren van een student omdat ze een hoofddoek draagt wordt niet gezien als discriminatie door scholen. Zo’n studente kan dus nergens heen met haar verhaal. Wij willen ervoor zorgen dat dit soort situaties gezien worden als discriminatoir, zodat de vrouwxn een poot hebben om op te staan. En de school gewezen wordt op het discriminerend bezig zijn. 

Politiek
In de politiek zijn we ook vertegenwoordigd; S.P.E.A.K. leden So Roustayar en Aysegul Kilic zijn hier voorbeelden van. We kunnen op deze manier invloed uitoefenen op wat voor beleid er gemaakt wordt. 

“Het is fijn om te weten dat er nog twintig vrouwxn zijn die precies zeggen wat jij zegt, die legitimiteit geven aan jouw ervaringen”

Onlangs heeft Aysegul Kilic, DENK-raadslid Amsterdam, een brief geschreven naar haar achterban over de vrouwonvriendelijke, intimiderende en denigrerende gedragingen van haar partijgenoot Mourad Taimounti richting haar. Ik zag dat diverse leden van S.P.E.A.K. publiekelijke hun steun uitspraken daarvoor. Ik ben naar aanleiding daardoor wel benieuwd wat jullie rol wordt in het publieke debat ten tijde van dit soort kwesties?
Berna: Dit soort situaties zijn echt een hele belangrijke aanleiding geweest van waarom wij S.P.E.A.K. zijn begonnen. Je hebt als moslimvrouw een hele kwetsbare positie. Als je in je eentje allemaal dingen gaat roepen is het heel moeilijk om daar mee om te gaan. Een collectief helpt dan, want wanneer er zoiets gebeurt is er een groep vrouwxn die achter je staat. Het is fijn om te weten dat er nog twintig vrouwxn zijn die precies zeggen wat jij zegt, die legitimiteit geven aan jouw ervaringen. Dit is niet een stille groep die over zich heen laat walsen. We will talk back, snap je. En op die manier heb je toch een invloed op hoe het gesprek wordt gevoerd en ook op wie er kritiek uiten. 

Zijn jullie van plan om misstanden in eigen gemeenschap aan te pakken?
Berna: Er is voor ons geen onderscheid tussen eigen gemeenschap en daarbuiten. We willen structureel seksisme en racisme aanpakken. Of het nu om moslimgroepen gaat of niet. Ik weet nog goed, dit jaar zo rond ramadan, was er een incident. Er waren binnen ons platform een aantal vrouwxn dat zich irriteerde aan de gebedsruimte in een bepaalde moskee. We hebben toen de desbetreffende moskee benaderd en kritische vragen gesteld. Er is voor ons geen onderscheid tussen eigen gemeenschap en daarbuiten. We willen structureel seksisme en racisme aanpakken. Of het nu om moslimgroepen gaat of niet. 

Dus er is plek voor moslimfeminisme en islamitisch feminisme binnen S.P.E.A.K.?
Beiden: Absoluut. 

Ik wist onlangs pas wat het verschil was tussen deze twee, moet ik eerlijk bekennen.
Berna: Oh dat snap ik wel hoor. Is best lastig als je daar niet in zit.

Nawal: Nee dat is niet heel raar.

Moslimfeminisme is feminisme rondom de positionering van de moslimvrouw, op iedere plek waar zij zich in beweegt, het is een seculiere vorm van feminisme.

Islamitisch feminisme is feminisme dat zich vooral bezighoudt met hermeneutiek, dat houdt in de interpretatie van teksten uit de koran en de hadith ( 1) Islamitisch heilig geschrift 2) Islamitische overleveringen 3) Mohammedaanse godsdienstige overlevering).

Hoe zorg je ervoor dat je geen koren op de molen wordt voor extreem-rechts, wanneer je je uitspreekt over de eigen gemeenschap. En denken jullie daarover na?
Nawal: Onze grondslag is anti-racistisch, wij zijn tegen alle vormen van onderdrukking. Ongeacht wie dat doet. We zullen ons er altijd over uitspreken. In het bijzonder als het gaat om een moslimvrouw die zich inzet voor het goede in de samenleving en een publiek heeft, zoals Aysegul. Voor haar is het dubbel zo lastig. Zij is een target in het publieke debat, ze heeft te maken met extreem-rechts en tegelijkertijd is er ook een strijd binnen de eigen partij. En die strijd intern, die je met je collega’s en partijgenoten hebt, is iets wat voor ons niet nieuw is. Veel moslimvrouwxn die ik ken, los van leeftijd of sociaal-economische positie, herkennen dit. 

Er wordt altijd een stukje van jezelf buiten spel gezet, bepaalde ervaringen vallen daardoor weg. Die ervaringen worden niet gehighlight. Wij willen daarom agenda bepalend zijn. Nu zie je bijvoorbeeld dat het Algemeen Dagblad en de Telegraaf hierover schrijven, zij hebben weinig aandacht voor de ervaringen van de vrouw in het verhaal. Zij schrijven over een ‘politieke rel’ en een raadslid dat ‘hard uithaalt naar de fractievoorzitter’. Het gaat niet over haar persoonlijke ervaring, de aanleiding van haar brief.

Wij weten waar Aysegul het over heeft, kennen haar ervaringen en daarom spreken wij ons ook uit. Natuurlijk is er altijd een kans dat je stem overgenomen wordt of verkeerd geïnterpreteerd wordt. Maar wij kunnen het ons niet permitteren om stil te zijn. 

Berna: Een manier om dit tegen te gaan is agenda bepalend zijn. We zijn de afgelopen jaren vaker benaderd door diverse media om een aantal dingen te vertellen als het gaat om de positie van de moslimvrouw. Ons standpunt hierin is dan helder: we don’t do this. Wij gaan alleen met jullie in gesprek als het om onze punten gaat. Als wij daar invloed in hebben. Dat is een manier om te zorgen dat je niet meegaat in bestaande frames. Zo heb je zelf invloed in hoe jij jouw boodschap naar buiten brengt.

 “My body is not your battle ground”

Ik ben niet jouw strijdtoneel dus?
Berna: Ja precies, dat is de ervaring van veel moslimvrouwxn. Er worden veel discussies gevoerd over moslimvrouwxn maar het gaat in wezen niet over de vrouw zelf. Het is meer een symbolische discussie waar allerlei vragen aan worden gehangen over wat het betekent om een Nederlander te zijn of een goede moslim. Allemaal gigantisch grote ideologische vragen, die op het lichaam van de vrouw uitgevochten worden. Dit is ook heel mooi samengevat in een gedicht: 

“My body is not your battle ground” van Mohja Kahf.

Berna: Toen ik dit gedicht voor het eerst las was mijn gedachte echt: ‘Wow dit is mijn leven.’ En toen we aan het brainstormen waren over een slogan was dit het eerste wat in ons opkwam. 

 “Als uitgesproken moslimvrouw die politiek maatschappelijk betrokken is kan je ook een soort van karikatuur worden”

Veel van jullie leden zijn vrij actief en doen belangrijk werk, geven jullie aan. Om die reden hebben jullie een whatsappgroep zodat jullie sneller in contact staan met elkaar. Is het een noodzaak om een plek te hebben waar je deze gesprekken kunt voeren?
Nawal: Ja dat is het. Ik vind het mooi om te zien en te lezen hoe iedereen er voor elkaar is. We delen veel informatie met elkaar. Het is heel interessant om na te denken over hoe je technologie kunt gebruiken om jezelf te organiseren. We hoeven daarvoor niet altijd fysiek bij elkaar te komen maar kunnen ons ook op deze manier verenigen.

Berna: We bespreken de meest uiteenlopende dingen in die whatsappgroep met elkaar. Laatst vroeg iemand naar wasmachine instructies haha. Iedereen kwam met tips.

Nawal: Het is ook juist belangrijk om die dingen met elkaar te kunnen bespreken. Als uitgesproken moslimvrouw die politiek maatschappelijk betrokken is kan je ook een soort van karikatuur worden. Je bent continue bezig met de strijd die geleverd moet worden. Soms wil je het gewoon simpelweg over die wasmachine hebben. We zijn incomplete, complete personen. En dat wordt niet altijd gezien in de publieke ruimte.

Jullie lanceren op 19 december in het Pakhuis Amsterdam. Jullie hebben daarvoor een internationale gast uitgenodigd, Yassmin Abdel-Magied, die uit eigen ervaring kan vertellen hoe het is om een uitgesproken moslima te zijn en de risico’s die dat met zich meebrengt. Wat zijn jullie ambities hiermee, willen jullie S.P.E.A.K. internationaal uit gaan rollen?
Nawal: Wauw, goede vraag.

Berna: Wat misschien wel belangrijk is om te weten is dat wij ook betrokken zijn in een Europees netwerk. Wij komen een keer per jaar bij elkaar met allerlei organisaties die zich bezighouden met islamologie in Nederland. In juni dit jaar waren we bijvoorbeeld in Barcelona. Daar spraken we met allerlei organisaties over welke struggles zij doormaken en welke aanpak zij hanteren om dit tegen te gaan. Je wisselt dan allemaal ideeën en strategieën uit. Je oefent ook communicatietechnieken. Dat is fijn. We zijn dus echt in gesprek met elkaar.

Nawal: Wanneer je kijkt naar de discussies die wereldwijd worden gevoerd is er een wederzijdse beïnvloeding. Hoe wij over racisme praten wordt natuurlijk ook beïnvloed door dingen die gebeuren in bijvoorbeeld België en Engeland. Door de technologische veranderingen is er ook een global conversation over racisme. Het stopt niet bij nationale grenzen, de ervaringen die gedeeld worden zijn grensoverschrijdend. Het is dan fijn om strategieën met elkaar uit te wisselen en Europees vertegenwoordigd te zijn. Dat heeft alles te maken met de tijdsgeest waarin wij leven en de mogelijkheden die wij hebben. Het is een side-effect, meer dan een streven.

Berna: Ja precies, een bijkomstigheid. Er is natuurlijk wederzijdse inspiratie. Onze pijlers zijn wel echt gericht op Nederland en op het verbeteren van de positie van de vrouwxn in onze samenleving. 

Op 19 december lanceert het platform S.P.E.A.K. in Pakhuis de Zwijger Amsterdam.Een avond waarin het platform in gesprek gaat met oa Maryam H'Madoun, Samira Boubkari en Sarah Izat. Over de belangrijkste trends in Europa als het gaat om de positie van moslimvrouwen, over welke impact het boerkaverbod heeft op moslimvrouwen in Nederland en over hoe een gezamenlijk front vormen tegen seksisme en racisme.

Kaarten reserveer je  hier:
https://dezwijger.nl/programma/we-speak?fbclid=IwAR1cT4pK-1o01c_5J8ULZXDbbp4vkGumA9ht5WGu3__HVsDb9hTg1YO6cFA

Foto bron: Facebook/Speak_2019