Kijk eens wat langer naar kunst
Kunst heeft nogal eens het imago dat het moeilijk te vatten is. Tegelijkertijd kijken mensen gemiddeld maar 20 seconden naar een kunstwerk. In tijden van Insta stories en swipes is het ook niet zo vreemd dat we minstens net zo snel door een expositie heen willen gaan. Maar gaat er zo niet ontzettend veel betekenis verloren?
‘De kunstmeisjes’, drie jonge kunsthistorici, nodigen je in hun nieuwe boek uit om wat langer stil te staan bij 50 van hun favoriete kunstwerken. Die werken zijn niet op de klassieke manier per tijdvak gepresenteerd, maar onder gedeelde hedendaagse noemers als ‘Schoonheid van het alledaagse’ en ‘Me, my selfie and I’.
De kunstmeisjes nemen de lezer mee in de kunstwereld, met pretentieloze schrijftaal, waarmee gelijk de belofte wordt ingelost dat kunst niet moeilijk hoeft te zijn. Zoals in het hoofdstuk ‘Kunstmeisjes over kunstmeisjes’: ‘Laten we een spelletje spelen: hoeveel vrouwelijke kunstenaars kun jij binnen dertig seconden opnoemen? Niet spieken in onze inhoudsopgave! Hopelijk heb je zo een rits namen kunnen opdissen, […]. Maar misschien hoorde je enkel luidruchtig geknisper van krekels in de verte terwijl je je hersenen kraakte. Je bent niet de enige. Wie er ook problemen mee lijken te hebben, zijn musea.’
De naam ‘kunstmeisjes’ is een geuzennaam waarmee Mirjam Kooiman, Nathalie Maciesza en Renee Schuiten-Kniepstra bekritiseren hoe ze als jonge, werkende vrouwen in de kunstwereld vaak worden gezien: frivool, licht, als oppervlakkige ‘gallerina’s’. Ook mijn huisgenoot trapt in de titel wanneer hij me het boek ziet lezen. ‘Kunstmeisjes’, zegt hij terwijl hij een gek stemmetje opzet. ‘Hoi, ik ben een meisje en ik hou van kunst.’ Alsof je meisjes bij voorbaat niet serieus hoeft te nemen.
Eerder die dag staan de desbetreffende huisgenoot en ik in het Foam Museum voor Fotografie. Door het lezen van De Kunstmeisjes ben ik me extra bewust van het feit dat ik (helaas) nog steeds maar gemiddeld 20 seconden voor elke foto blijf staan. Bij fotografie - en andere vormen van beeldende kunst - moet je zelf het denkwerk verrichten over het achterliggende verhaal. Alleen de korte films dwingen het af, om langer te blijven kijken.
Het uitdagen van de kijker om langer stil te staan bij een kunstwerk, is niet nieuw. In 2012 wijdde de Kunsthal er een expositie aan: Museum minutes. Daarbij werden loopbanden, ligstoelen en audio-installaties rondom werken geplaatst. Wat bleek? Bezoekers bleven inderdaad langer kijken, dankzij de gemakkelijke stoelen en toegevoegde luisterervaring.
De doelstelling van de kunstmeisjes lijkt simpel: het uitnodigen van de kijker om langer naar het kunstwerk te kijken, door het bieden van informatie over bepaalde kunstwerken. Op het eerste oog lijkt het schrijven van weer een boek over kunst hier niet het meest geschikte medium voor. Lezen doe je met je neus in het boek, veelal thuis, op de bank. Je zou kunnen zeggen dat geschreven taal eerder afleidt van de beeldtaal van kunst. Je kijkt nu slechts langer naar letters, in plaats van naar de kunst zelf.
Tegelijkertijd heeft het me wel bewuster gemaakt van de manier waarop ik door een tentoonstelling loop. De kunstmeisjes slagen er glansrijk in om met een verfrissend framework de 50 kunstwerken te contextualiseren en van meer betekenis te voorzien. Balls out of underwear (1999) van Wolfgang Tillmans, de sixpack van Baby Jesus (ca. 1528 - 1530, Jan Cornelisz. Vermeyen) en De waterende vrouw (1631) van Rembrandt gaan echt leven met meer achtergrondinformatie. Zo wordt lezen over kunst zelf óók een esthetische ervaring.
De Kunstmeisjes (2019), Mirjam Kooiman, Nathalie Maciesza, Renee Schuiten-Kniepstra
September 2019 | Uitgeverij Meulenhoff | 264 pagina’s
Foto: Rijksmuseum