Je hoeft niet bang te zijn (wel alert) - deel III

Hoe gaan vrouwen om met ouder worden en de angst die daar vaak bij komt kijken? En wat voor rol speelt de maatschappij hierin? Voor haar afstudeerproject aan de Willem de Kooning Academie in Rotterdam deed illustrator Lot Bordeaux onderzoek naar het gebrek aan representatie van oudere vrouwen in de (witte), westerse beeldcultuur. Haar zoektocht resulteerde in Je hoeft niet bang te zijn (wel alert), een prachtige serie van negen portretten van vrouwen boven de vijftig. Zoals elke vrouw anders is, verschilt de stijl van portret tot portret. Lilith heeft de eer om drie van Lot’s werken inclusief interviews te delen in een drieluik. Vandaag het laatste deel: Jasjka.

Jasjka – 63

Achtentwintig jaar geleden scheidde Jasjka van mijn vader. Sindsdien woont ze zonder partner in ons ouderlijk huis, dat ze deelt met mijn twee broers. Ze werkt fulltime binnen het onderwijs in de IT-ondersteuning.

Als je vrouwen hoort zeggen ‘ik ga steeds meer op mijn moeder lijken’, dan is dat meestal niet positief bedoelt. Het gebeurt niet vaak, maar als ik dan ineens de gelijkenis zie, dan ben ik vooral gefascineerd. Als ik vroeger jeugdfoto’s van mijn moeder zag, grapte ik vaak: “jij was vroeger echt een Barbie!” Waarop zij altijd antwoordde dat ze zich daar toen totaal niet bewust van was en dat ze daar ook geen voordeel aan heeft ervaren. “Je ziet nu pas hoe mooi je vroeger was.” Over vrouwen van haar generatie zegt ze dat deze zich -ondanks de tweede feministische golf- kenmerken door een enorme onzekerheid en een gebrek aan zelfvertrouwen, waardoor ze zichzelf niet serieus namen, minder ambitie hadden en daardoor ook door de omgeving minder serieus genomen werden. Ze verheugt zich op met pensioen gaan. Eindelijk doen waar ze zin in heeft. “Terugkeren naar wie ik was”, zegt ze letterlijk. Het bestaan als alleenstaande moeder met drie kinderen, een fulltime baan en later ook nog de mantelzorg voor haar moeder, maakte dat ze continu aan het overleven was. Omdat ze al enige tijd lijdt aan burn-out gerelateerde klachten is het soms lastig te zeggen wat waar bijhoort. Energieverlies bijvoorbeeld, heeft dat met leeftijd te maken of is het de burn-out? Maar de klachten even daar gelaten; het leven houdt alles behalve op. Achter de geraniums zitten is totaal niet aan de orde: “het moet nog leuk worden voor mijn gevoel.” Toch kan de zin in het leven de vergankelijkheid niet uitwissen. Dat merkt ze ook wel. Vooral vrienden ziek zien worden is confronterend. Over haar eigen lichamelijk verval zegt ze: “…het is niet leuk, maar ik zit er ook niet heel erg mee.” Ze voelt zich vooral vrijer en meer ongeremd. Dit vindt ze absoluut het beste aan ouder worden en belangrijker dan het fysieke verval. “Zo geef ik bijvoorbeeld veel makkelijker een compliment aan een vreemde. Hoe ouder, hoe gekker zeggen ze wel eens, hè.” Toch geeft ze later in het gesprek aan dat ze, kijkend naar haar eigen lijf, niet snel meer uit de kleren zal gaan voor iemand. Als ik dan zeg dat het toch best verdrietig is, antwoord ze dat het nou ook weer niet zo zwaar is. Heeft de op de jeugd gerichte cultuur hier schuld aan, vraag ik mij af. Als het om reclame, probeert Jasjka het zo veel mogelijk te vermijden. Maar als ze er bewust op let, maakt ze zich zorgen. “Alles draait altijd om de jongeren en ouderen worden vaak gezien als een geldverslindende meute. (…) Ik vind het prettig om representaties van oudere vrouwen in films en series te zien. Vooral als ze sterk overkomen. Niet gemeen, maar gewoon sterk. Queen Victoria bijvoorbeeld, die ze wel even dachten te koeioneren. Die wist zich toch wel mooi staande te houden.” Al pratend concluderen we dat andere kwaliteiten dan uiterlijke schoonheid bij vrouwen over het algemeen onderbelicht worden. En dat vrouwen hier zelf ook aan bijdragen. “Ik ben niet zo een voorstander van die botox-cultuur. Extreme gevallen daargelaten. Die hele industrie vind ik waardeloos. Het gaat erg over het uiterlijk, niet het innerlijk. En tuurlijk als je iemand mooi vind, dan kijk je ernaar. Schoonheid hoort erbij, daar mogen we van genieten, maar het moet niet de norm zijn. Of dat je niet mee mag doen als je niet zo bent.” Zo komen we op de vernietigende kracht van de heersende norm. Of zoals Ruben Pater het zo goed verwoord in het boek The politics of Design (2016): ‘the tyranny of normalcy’. “Dat vind ik zo treurig aan Hilary Clinton. Zij was zo dwars en had een eigen stijl, maar ze was te vroeg voor haar tijd. Toen heeft ze zich geconformeerd naar een meer geaccepteerd beeld en daar is ze niet meer van losgekomen. Ze begon als gedreven idealist, topadvocaat, en ze was actief bij mensenrechtenorganisaties. Haar image is kapotgemaakt door de maatschappij.” Terug naar het zelfbeeld van een witte vrouw van drieënzestig. Haar blote bovenbenen kunnen echt niet meer in de publieke ruimte, vind Jasjka. Ik weet dat ze plezier beleeft aan kleding, en ik zie dat ze zoekt naar een nieuwe, passende stijl om met deze blik op haar benen de straat op te durven. Vroeger zat ze gerust met een minirok op een racefiets. “‘Moet kunnen’, vond ik. Ik kijk daar nu kritischer naar. Natuurlijk vind ik dat iedereen zich mag kleden zoals hij of zij wil… maar het is een lastige discussie. Leeftijd doet wel degelijk iets met je. Als ik in een studentenomgeving met vooral jongens een vrouwelijke student zie die haar borsten benadrukt door middel van kleding denk ik toch ‘hmm… wat wil je hier mee zeggen?’ En ook ‘arme jongens’. Ik zou niet tegen kledingregels zijn op school.” Ik wil hier een andere anekdote van Jasjka tegenover zetten. Over Tante An, de vrouw van haar opa. Een oudere vrouw door wie ze zich als jong meisje geaccepteerd en gezien voelde. Toen het stel in de zestig was, had opa van An naaktfoto’s gemaakt, badend in de rivier. “Familieleden waren geschokt, maar ik vond het mooi en liefdevol.” 

Jasjka’s tip is gericht aan jonge mannen:  “Als je een mooie vrouw ziet, stap erop af want die krijgen helemaal niet zoveel aandacht. Leuke aandacht dan hè!”

Over haar portret: Mijn moeder is voor mij heel dichtbij, de band is hecht. Daarom ga ik voorzichtig te werk dacht ik, met kleurpotlood. Rustig aan, genuanceerd, maar wel uitgesproken in de achtergrond.

English

Twenty-eight years ago Jasjka divorced my father. She has been living without a partner in my parental home ever since, which she shares with my two brothers. She works fulltime in education as IT-support.

When you hear women say: “I am starting to look more and more like my mother”, it is rarely meant in a positive way. It does not often happen, but whenever I see the resemblance, I am mostly fascinated. Whenever we looked at old pictures of her, I used to tease her: “You looked like such Barbie back then!”. To which she always replied that she was never aware of it and also never experienced it as an advantage. “Only when you are older, you see how beautiful you used to be.” About women of her generation she says that -despite the second feminist wave- they are characterized by a lot of insecurity and a lack of confidence. They do not take themselves seriously enough, the have less ambition and, therefore, their environment did not take them seriously. She is looking forward to not having to work anymore. To finally do whatever she pleases. More literally: “Returning to who I used to be.” Being a single mother of three with a fulltime job, made her live in survival mode for a long time. Because she has been suffering from burn-out related symptoms it is somethings difficult to understand which symptoms are part of the burn-out and which ones are just an effect of getting older. Although she experiences some uncomfortable symptoms, she lives her live full of energy. Sitting still all day is out of the question: “I feel like the best is yet to come!” Even so, she admits that the pressing transience of life cannot be erased. It is very confronting, for example, when friends get ill. About her own physical decline she states that it is “not great”, but I that she is also not too bothered about it. She mostly feels more free and less reserved, which is definitely the best part of getting older. “For instance, I am much more comfortable with giving a compliment to a stranger. ‘The older, the crazier’ is what they say, right?”. As our conversation continues, however, she admits that -looking at her own body- she cannot imagine herself taking her clothes off in front of someone that easily. When I say that seems kind of sad, she answers it is not that big a deal. I wonder whether our society, which is so focussed on youth, is to blame. When it comes to advertisement, she avoids it as much as possible. But when she pays attention to it, it worries her. “Everything is always about young people. Seniors, on the other hand, are usually framed as a money devouring mob. (…) It is nice to see representations of older women in films and series, especially when they come across as strong and able. Not mean, but just strong. Queen Victoria for example, of whom they assumed she was easy to keep in check. She was able to stand her ground.” While talking a bit more about the subject, we conclude that qualities in women, other than beauty, are not highlighted as often. And also that women are partly responsible for perpetuating this. “I am not a big fan of the botox-craze. Except in extreme cases. The whole beauty industry sucks. It is all about the outside instead of the inside. Obviously, when you see someone attractive you look their way. Beauty is part of our experience, we can enjoy it… but it should not be the standard. Or that you are excluded when you are not like that.” The destructive power of a ruling standard or, as Ruben Pater formulates so well in his book The politics of Design (2016): “the tiranny of normalcy”. “What I find so sad about Hilary Clinton’s story, is that she used to be such a rebel with her own style… but she was too far ahead of her time… she conformed herself eventually and she never got to break away from that. But she started as an idealist, a respected lawyer, and she was active in human rights organizations. I believe that society destroyed her image.” We return to the image of a white woman of sixty-three. She believes that her bare upper legs should not be shown in public spaces any more. I Know that fashion brings her joy and I can see how she is trying to find a style that allows her to be in the public space without revealing those upper legs. Back in the day she used to cycle a racing bike in a miniskirt. “I always thought ‘why not?’. I look at it differently now. Sure, I believe everyone should wear whatever they want… but it is also a complicated discourse. Age does indeed do something. When I am in a space with a lot of male students and I see a female student that accentuated her breasts through her clothes, I do tend to think: ‘hmm… what do you want to communicate’? And also: ‘poor guys’. I would not be against clothing regulation in school.” I would like to end with a another one of Jasjka’s anecdotes. It is about Auntie An, her grandfather’s second wife. An older woman who made her feel seen as a young girl. Back in the day, grandpa had taken some nude pictures of An while she was bathing in the river. “Family members were shocked, but I thought it was beautiful and loving.” 

Jasjka’s tip is aimed at young men: “When you see a beautiful woman, go for it, because they do not get as much attention as you might assume. By which I mean the right kind of attention!”

About the portrait: There is a tight connection between me and my mother. That’s why I carefully constructed her image with pencil. At an easy pace, nuanced but pronounced in the background.