Het aantal slachtoffers van femicide in Turkije blijft stijgen

De zwart wit foto challenge, waarin vrouwen elkaar aanmoedigen om een foto van zichzelf in zwart wit te posten en elkaar daarmee te empoweren gaat momenteel viraal. Over de hele wereld zien we vrouwen elkaar aanmoedigen. De oorspronkelijke aanleiding achter deze challenge wordt echter vergeten. De challenge is namelijk in het leven geroepen om de stijgende lijn van het aantal femicide gevallen in Turkije aan te kaarten. Turkse media berichten op dit moment op dagelijkse basis over een slachtoffer, dit doen zij middels zwart wit foto’s. En tijdens de corona crisis stijgt het aantal slachtoffers enorm; alleen al in juli van dit jaar gaat het om 40 gevallen.

Lilith redacteur Suheyla Yalcin schreef een artikel over femicide in Turkije en over welke invloed dit heeft in de Turks-Nederlandse samenleving, waar zij onderdeel van uitmaakt.

Vorig weekend wordt de jonge Koerdische studente Pinar Gültekin door haar ex-partner vermoord. De moord is aanleiding voor veel ophef op social media over het hardnekkige probleem van femicide in Turkije. Veel Turkse beroemdheden spreken zich uit tegen het onophoudelijke geweld tegen vrouwen, deze ophef zorgde het afgelopen weekend voor de nodige internationale aandacht. 

“Het aantal gevallen van femicide laat sinds 2014 een stijgende lijn zien”
Het is echter niet voor het eerst dat er internationale aandacht is voor het probleem. In september 2019 haalt het kunstwerk van Vahit Tuna, dat 440 paar stiletto’s telt, ook het internationale nieuws. Het kunstwerk van Tuna illustreert het aantal vrouwen dat in 2018 in Turkije vermoord is door hun (ex)partner. De stiletto’s hadden gedragen kunnen worden door de slachtoffers, tevergeefs. Het kunstwerk kreeg een prominente plek in een van de drukke straten in Istanbul. Ook de Nederlandse pers schreef erover. Toch bleek deze wereldwijde aandacht niet genoeg, en stijgt het aantal gevallen van femicide in Turkije nog steeds. Sinds 2014 laat het een stijgende lijn zien. Met meer dan één slachtoffer per dag blijf het voor vrouwen in Turkije een dagelijkse reële angst om door hun (ex)partner vermoord te worden. Ook tijdens de quarantaine periode is het aantal slachtoffers flink gestegen. Alleen in juli al zijn er 40 gevallen bekend. 

Moord op vrouwen, ofwel femicide, is een woord dat nog niet  lang veelvuldig gebruikt wordt. In een uitzending van radio NPO1 legt Elfie Tromp uit waarom het zo belangrijk is het woord femicide te gebruiken.  “Wat vroeger in de vergaarbak van crime passionel of familie drama terecht kwam heeft nu een eigen naam gekregen, en dat is hard nodig”. Ook in Nederland is femicide een probleem, zo stelt Tromp. In 2018 werden er in Nederland 40 vrouwen vermoord door hun (ex)partner. 

“Belangrijk om te weten is dat femicide niet van de een op de andere dag gebeurt, maar dat er allerlei voortekenen zijn”
Belangrijk om te weten is dat femicide niet van de een op de andere dag gebeurt, maar dat er allerlei voortekenen zijn. Mishandeling, stalking en bedreiging zijn enkele van die voortekenen. Vaak heeft het slachtoffer vooraf aan de bel getrokken bij instanties maar wordt zij door hen niet serieus genomen. In Turkije is dit laatste een steeds groter wordend probleem. De veranderende politiek kleur zorgt voor de instandhouding van patriarchale opvattingen. Waardoor overheidsorganisaties slachtoffers van huiselijk geweld steeds minder serieus nemen. Victim blaming is in Turkije een veel voorkomend gegeven. Wanneer een vrouw slachtoffer is van geweld door een (ex) partner vraagt men eerst naar de redenen van de geweldpleging. Blijkt het een getrouwd stel, dan is de gedachte dat het probleem beter onderling uitgepraat kan worden. Gaat het om een ongehuwd stel, dan vraagt men eerst naar de redenen van samenzijn. Waarmee men impliceert dat alles behalve de pleging van het geweld de meeste aandacht verdient. 

Turkse mensenrechtenactivist en advocaat Feyza Altun spreekt zich openlijk uit tegen deze toenemende verheerlijking van patriarchale opvattingen, met name die van huidige Turks politieke leiders. In haar boek: Kadin Erki (‘De kracht van de vrouw’), roept ze op tot verbetering van de positie van vrouwen in Turkije. Op de social media van Altun zijn de uitspraken van machthebbende leiders uit het land te lezen. Een voorbeeld van zo’n uitspraak komt van de huidige president en luidt: "'Een vrouw die zegt ‘omdat ik werk zal ik geen moeder worden’ ontkent haar vrouwelijkheid. Een vrouw die het moederschap afwijst, die er niet voor kiest om thuis te zijn, hoe succesvol haar werkleven ook moge zijn, is kapot, is incompleet"..

“De daders zijn de verantwoordelijke voor de moord op hun vrouw. Maar zij zijn zeker niet de enige verantwoordelijke voor het klimaat waarin het overgaan tot moord wel een hele gemakkelijke stap blijkt”.
Het Turkse platform “We will stop femicide” strijdt al jaren tegen femicide in Turkije. Zij stellen dat de essentie van het probleem haar oorsprong vindt in het Turkse eergevoel. “Het probleem is dat mannen claimen hun eer te moeten beschermen en daarom wel tot deze daden moeten overgaan. Maar het gaat niet om eer, het gaat om het toe-eigenen van vrouwen als bezit van hun partner”, aldus Fatmagul Berktay, studente gender studies aan de Universiteit van Istanbul. De daders zijn verantwoordelijkheid voor de moord op hun vrouw. Maar zij zijn zeker niet de enige verantwoordelijke voor het klimaat waarin het overgaan tot moord wel een hele gemakkelijke stap blijkt.

“Vrouwen die fysiek geweld meemaken en naar de politie gaan wordt geadviseerd geen aangifte te doen”.
We Will Stop Femicide secretaris generaal Fidan Ataselim stelt dan ook het volgende: “Veel van deze zaken worden inde doofpot gestopt. Sommige doodsoorzaken worden bestempeld als zelfmoord, het wordt exemplarisch voor soortgelijke incidenten. Waarvan men gemakkelijk stelt dat het om zelfmoord gaat”. Ataselim stelt dat politie zorgvuldig bewijsmateriaal moet verzamelen en analyseren in gevallen van moord op vrouwen. Ze stelt dat de overheden naast de vrouwen moeten staan en vrouwen serieus moeten nemen wanneer zij aankloppen in zaken van huiselijk geweld. Er zijn teveel zaken bekend waarin de politie de vrouwen die aangifte komen doen, terug naar huis stuurt. Özlem Özkan, een advocaat uit Istanbul ziet met haar eigen ogen hoe autoriteiten omgaan met deze vrouwen. Vrouwen die fysiek geweld meemaken en naar de politie gaan wordt geadviseerd geen aangifte te doen. “Ik heb met mijn eigen oren gehoord dat vrouwen, die fysiek geweld overleefd hebben en willen scheiden van hun man door de politie beschuldigd worden van overspel”. Volgens Özkan resulteert dit in het gegeven dat veel mannen het gevoel hebben dat ze recht hebben op het plegen van geweld tegen vrouwen. “Ze zien het als een algemeen geaccepteerd recht dat ze hebben”, aldus Özkan.

“..is tekenend voor hoe vaak ‘moord’ en ‘liefde’ in één adem uitgesproken wordt”.
Het sociaal geaccepteerd gedrag onder de Turkse samenleving, waarin alle voortekenen van femicide gedoogd worden is ook in Nederland een probleem. Daar culturele gedragsregels onder de Turkse diaspora een hele belangrijke rol spelen. Als vrouw, die onderdeel is van de Nederlands-Turkse samenleving met Turkse én Armeense roots, herken ik de problematische gedragsnormen die het gevaar van femicide onderkennen. Laatst nog bedacht ik samen met mijn moeder een Turkse komedie film te kijken. Na een tijdje te zoeken in de zoekfunctie van de film-applicatie struinen we op een film van de populaire Turkse singer-songwriter Murat Boz. De titel van de film luidt: ‘Öldur beni, sevgilim’, wat betekent: ‘Vermoord mij, liefste’. Dat het hier gaat om een titel van een komedie film is tekenend voor hoe vaak ‘moord’ en ‘liefde’ in één adem uitgesproken wordt. Deze verheerlijking van giftige liefdesrelaties is een grote reden voor het voortbestaan van femicide. Ook cultureel geaccepteerde gedragsregels dragen hieraan bij. Nog te vaak hoor ik in mijn nabije omgeving patriarchale opvattingen: een vrouw die toestemming vraagt aan haar man om een dagje uit te gaan met vriendinnen, een bekende die een ‘grap’ maakt over het vermoorden van zijn vrouw, mocht hij haar ooit betrappen op ontrouw. Het is moeilijk een vinger te leggen op de essentiële oorzaak van het probleem. Het spreken over moord in gevallen van ontrouw en overspel, maar ook in gevallen van uit een relatie of huwelijk stappen, is zo genormaliseerd dat weinig mensen die ik ken echt door lijken te hebben welke gevolgen de handelingen hebben als zij daadwerkelijk worden uitgevoerd. 

Als we social media mogen geloven wordt femicide in Turkije wereldwijd afgekeurd, maar waarom worden de voortekenen van femicide, die vaak als essentiële ingrediënten dienen, om tot de daad te komen, dan niet massaal afgekeurd?