Stiekem plakken tegen seksueel geweld

Onder een viaduct in nachtelijk Amsterdam-Oost haalt Emma een dik pak A4’tjes uit haar rugzak. Op elk papier staat één grote letter in zwarte verf. Ze kijkt schichtig om zich heen en doopt dan een brede kwast in een emmer met lijm. Terwijl ze de lijm verspreidt over de muur onder het viaduct, plakt Ayelle de vellen papier er geoefend overheen, totdat er zich een zin vormt. Een derde jonge vrouw houdt verderop de wacht, terwijl een vierde een tweede laag lijm over de tekst heen plakt, zodat het papier niet loslaat van de muur. De vrouwen lopen gehaast weg, de duisternis in, hun boodschap achterlatend in het witte licht van het viaduct: ‘Keep your hands off my sisters’. Freelance journalist Julia Vié ging een aantal keer mee met de actiegroep Feminist Collages en beschrijft voor Lilith hoe een typische avond ‘plakken’ eruitziet.

Feminist Collages is een actiegroep die aandacht vraagt voor seksueel geweld tegen vrouwen en genderminderheden. De beweging begon in augustus 2019 in Parijs, als reactie op het toegenomen aantal femicides: moorden op vrouwen die voortkomen uit ongelijke genderverhoudingen. Ook in Nederland wordt gemiddeld elke acht dagen een vrouw vermoord, blijkt uit cijfers van het Centraal Bureau voor de Statistiek (CBS). Driekwart van deze vrouwen is vermoord door haar (ex-)partner, met ‘huiselijke omstandigheden (zoals een echtelijke ruzie)’ en ‘jaloezie’ als meest voorkomende motieven. Waar 6% van de Nederlandse mannen te maken heeft gehad met seksueel geweld, is dat voor vrouwen 22%.

Inmiddels is de beweging uitgegroeid tot een intersectionele actiegroep die haat aankaart tegen alle soorten minderheden. Collages Feminicides Paris telt meer dan 2500 colleur.euses, wat plakkers of plaksters betekent. Hun Instagrampagina heeft 83 duizend volgers, en op elke straathoek in Parijs is wel een zin geplakt in de herkenbare visuele stijl. De beweging is daar inmiddels zo groot dat het lijkt alsof er twee nieuwe collages bijkomen voor elke die wordt verwijderd door de gemeente of tegenstanders. ‘In Parijs maken ze inmiddels deel uit van het landschap,’ zegt de Parijse Ayelle. Ook in veel andere steden in de wereld zijn inmiddels colleur.euses actief. De Nederlandse tak plakt sinds een half jaar in Amsterdam en Den Haag.

Laagdrempelig

Emma houdt in beide handen een pak papier omhoog: ‘Geen ja betekent nee? Of: ‘ook in het huwelijk komt verkrachting voor?’ De vier vrouwen hebben tweehonderd meter verderop een overgaand treinspoor uitgekozen en overleggen nu welke quote ze hier zullen plakken. ‘We willen dat mensen zich bewust worden van de disproportionele haat naar vrouwen en genderminderheden toe,’ legt Emma uit terwijl ze de lijm uit haar tas pakt. Ze heeft het gevoel dat femicide niet als urgent probleem wordt gezien in Nederland: ‘Een vrouwenmoord wordt weggezet als crime passionel of huiselijk drama, maar daarbij wordt voorbijgegaan aan de genderongelijkheid die ten grondslag ligt aan seksueel geweld.’ Daarbij is het gevaar van deze termen dat ze een misdaad romantiseren of zelfs goedpraten.

Uiteindelijk plakken ze de zinsnede ‘protect your daughter’, waarna Ayelle daar met een rode stift een grote streep doorheen zet en Emma de zinsnede ‘educate your son’ eronder plakt, niet doorgestreept. Ayelle ziet het plakken niet alleen als actievoeren, maar ook als een sociale activiteit. Nadat ze een aantal keer had geplakt met haar vrienden in Parijs, was ze vastberaden om ook een groep te vormen in haar nieuwe stad Amsterdam. ‘Het is een mooi initiatief, én een goede manier om gelijkgestemde mensen te ontmoeten,’ zegt ze terwijl ze de lijm doorroert. Het plakken is bovendien laagdrempelig: het enige dat iemand nodig heeft om te beginnen, is papier, verf en lijm.

Burgerlijke ongehoorzaamheid

Waar Nederlanders het recht hebben om te demonstreren, is plakken in de openbare ruimte verboden. Waarom kiest de beweging dan toch voor deze vorm van activisme? Emma legt uit dat het om het ‘terugclaimen’ van de publieke ruimte gaat, die nu door mannen wordt gedomineerd. ‘Door de moord op Sarah Everard in Engeland is er veel aandacht gekomen voor de mechanismes die vrouwen zichzelf aanleren ter bescherming op straat,’ zegt ze. ‘Daarom vind ik het zo mooi dat we juist op die plek, waar vrouwen zich vaak onveilig voelen, ruimte innemen.’

Volgens Sander van Haperen, politiek socioloog aan de Universiteit van Amsterdam, is burgerlijke ongehoorzaamheid in de publieke ruimte ‘zo oud als de weg naar Rome’. Al in de klassieke oudheid kalkten anonieme Romeinen hun beklag over de politiek op de muren. Vooral bepaalde groepen die van oudsher benadeeld zijn in gevestigde systemen zijn aangewezen op grijze gebieden van de wet. ‘Niet iedereen heeft evenveel kans om deel te nemen aan het publieke debat,’ legt Van Haperen uit. ‘Als mensen zich niet veilig of vertegenwoordigd voelen op de gebaande paden van de rechtsstaat, gaan ze andere wegen bewandelen om hun stem hoorbaar te maken.’

Het is lastig om iets te zeggen over de effectiviteit van dit soort activisme, omdat verandering van normen en waarden moeilijk te meten is. Toch verwacht van Haperen dat deze vorm van burgerlijke ongehoorzaamheid tot meer bewustzijn over seksueel geweld kan leiden. Volgens hem is de herkenbare stijl van de beweging krachtig – juist omdat deze niet gekoppeld is aan één individu, maar er voor iedereen hetzelfde uitziet. ‘Bovendien kan het mensen helpen die zelf met straatintimidatie te maken hebben gehad,’ zegt Van Haperen. ‘Als je ziet dat anderen dezelfde ervaring hebben gehad als jij, wordt duidelijk dat je niet alleen staat, dat het een structureel probleem is.’

Impact

Op de derde locatie van de avond loopt een chique vrouw van middelbare leeftijd langs met haar hond aan de lijn, haar haar hoog opgestoken boven haar beige, enkellange jas. De jonge vrouwen kijken even verschrikt op, maar er vormt zich een glimlach om de mond van de vrouw als ze de eerste woorden van een volgende zin op de muur leest. ‘Heel goed wat jullie doen!’ De vrouwen delen een verraste glimlach met elkaar. ‘Dat is zo mooi aan de collages,’ zegt Ayelle terwijl ze een foto maakt van het resultaat. ‘Als mensen hun hond uitlaten of naar werk fietsen, kunnen ze niet om de opvallende teksten heen. Zo hebben we impact op hun dagelijkse routine.’

Voorbijgangers reageren ook wel eens negatief. Emma herinnert zich de eerste keer plakken nog goed, onder een brug bij het Centraal Station van Amsterdam. ‘Iedereen vond het heel spannend, ook omdat veel van ons nog niet vaak actie hadden gevoerd, en al helemaal niet illegaal,’ zegt Emma. Een voorbijgaande man zei tegen de vrouwen dat de tekst de volgende dag toch al verwijderd zou zijn door de gemeente. Trots glimlachend: ‘Maar elke keer als ik in de trein Amsterdam binnenrijd, zie ik de zin daar nog hangen.’