Nina Simone schreef “Mississippi Goddam” in minder dan een uur op 15 september, 1963. Haar lied was haar antwoord, haar wapen, op de moord op vier Afro Amerikaanse vrouwen door witte supremacisten. Het nummer werd de hymne van de Amerikaanse burgerrechtenbeweging die in 1960 opkwam. In de documentaire “The Square” (2013, Jehane Noujaim) over de Arabische Lente in Egypte zien we Ramy Essem zingend op het Tahrir Plein in Caïro. Hij werd een krachtige stem in de revolutie. In 2014 zag hij zich gedwongen naar Finland en Zweden te verhuizen, door de ban op zijn muziek. Hij mocht niet meer optreden in de publieke ruimte, en zag geen mogelijkheid zijn beroep als muzikant en activist te kunnen uitoefenen in Egypte. Hoe komt het dat muziek zo een krachtig wapen is voor protest? Met deze vraag dook filmmaker Julia Hollander in de muziek van de Mexicaanse feministen Vivir Quintana en Cynthia Martinez, die hun muziek als strijdmiddel gebruiken tegen de aanhoudende vrouwenmoorden in een land van straffeloosheid. Samen met Nadia López Andrade schreef zij voor Lilith een artikel over het Mexicaanse verzet tegen femicide.

In Mexico worden er dagelijks gemiddeld tien vrouwen vermoord en staat hiermee op de achtste plek wereldwijd. Sinds 1990 wordt er in Mexico onderscheid gemaakt tussen “homicidios” (moorden) en feminicidios, omdat moord om reden van gender dikwijls in combinatie met verkrachting niet mag verdwijnen onder de overkoepelende term “homicidios”. In het gemiddelde aantal van tien vrouwen per dag worden velen moorden op vrouwen niet meegenomen in de ‘officiele’ telling en verdwijnen onder de overkoepeling van homicidio, in plaats van moord om rede van gender. Hierdoor blijft 97% van de feminicidios van de daders ongestraft. Vrijwel alle statistieken die je kunt vinden op de overheidswebsites SEGOB, INEGI en de website van ONUMujeres (La Organizacion de las Naciones Unidas Mujeres/UN women organization), tonen aan dat het aantal femicides in Mexico blijft stijgen. Door een cultuur van straffeloosheid worden niet alle vermissingen en moorden officieel geregistreerd, noch berecht. Maar met de stijging van het aantal femicides, groeit ook het verzet.

*“Waar is Pamela?” (“Ni Una Más”, Julia Hollander en Rauwkost-Collective)*

Wanneer de bom eindelijk barst

Op Internationale Vrouwendag op 8 maart 2020 barstte de bom in Mexico-Stad: duizenden vrouwen gingen de straat op en Vivir Quintana veranderde van de ene op de andere dag in de stem van deze feministische revolutie in Mexico. 80.000 vrouwen marcheerden van het Monumento à la Revolución naar het Zócalo, waar het presidentieel paleis gevestigd is. Vanaf vogelvluchtperspectief kleurde de stad paars, de kleur van het feminisme in Latijns-Amerika. De paarse kleding en bandana’s van de feministen vermengden met de paars bloeiende bloemen van de Jaracanda bomen. Vivir Quintana zong samen met Mon Laferte en dertig andere vrouwen haar “Canción Sin Miedo” (“Lied Zonder Angst”).

*Still van het protest op 25 November 2020, tijdens de Internationale Dag Tegen het Geweld Tegen Vrouwen (“Ni Una Más”, Julia Hollander en Rauwkost-Collective).*

Vivir vertelde dat ze de opdracht kreeg van de Chileense zangeres Mon Laferte een nummer te schrijven voor Internationale Vrouwendag. “Cancion Sin Miedo” verwoord de emoties van de Mexicaanse vrouw perfect: verdriet, angst, en woede, maar ook liefde en strijdlust. Het is niet voor niets op moment van schrijven 11 miljoen keer bekeken op YouTube en inmiddels is het de hymne geworden van de feministische revolutie in Latijns-Amerika. Het verenigt vrouwen door de gedeelde kracht en de emoties die resoneren met het gevoel van het collectief.

“Ik ben Claudia, ik ben Ester, ik ben Teresa

Ik ben Ingrid, ik ben Fabiola, ik ben Valeria.

Ik ben het meisje dat je overweldigde met geweld

Ik ben de moeder die huilt voor haar doden

En ik ben degene die jouw laat boeten voor jouw daden…

…Ik steek alles in brand, ik maak alles kapot

Als jouw ogen worden gesloten door een vreemde

Niets houdt mij meer tegen, alles is teveel.

Als ze één vrouw aanraken, antwoorden wij allemaal”

(Vertaling van “Canción Sin Miedo”)

Het gevaar van statistieken is dat het slachtoffers van femicide verandert in een nummer. Om dit tegen te gaan noemt Vivir in haar strijdlied de namen van Claudia, Ester, Teresa, Fabiola en Valeria, die allen vermoord zijn. Ook tijdens de protesten op het Zocalo in Mexico-Stad schreven de vrouwelijke protestanten de namen van vrouwen die er niet meer zijn op het plein en op de muren voor het presidentieel paleis. Voordat het feministisch protest in 2020 explodeerde, was het bespreken en het toegeven van het bestaan van de talloze femicides een taboe en werd het onderwerp onder de tafel geschoven.

De manier waarop de overheid omgaat met deze nationale crisis heeft dit taboe in de hand gewerkt door het probleem te ontkennen, niet te benoemen en daarbovenop ongestraft te laten. Kenia uit de activistische band Las Brujas uit Mexico-Stad vertelde dat als een vrouw aangifte doet bij de politie tegen (huiselijk) geweld, haar aanklacht nauwelijks serieus genomen wordt door de agenten. Ook zij deed aangifte tegen haar dader, die na een korte arrestatie weer op vrije voet kwam en vervolgens twee andere vrouwen van het leven beroofde.

Protest in Oaxaca

Ik (Nadia) ben Oaxacense, en het was in Oaxaca dat ik besloot om dit protest op 8 maart voor de pandemie (2020) mee te marcheren met mijn paisanas (landgenoten), die mij altijd weer blijven verbazen. Oaxaca is een staat met voornamelijk landbouw en is verdeeld in 570 gedeeltes waarvan de meerderheid van de mensen indígenas (indigenous, inheems) zijn met hun eigen talen en culturen. Helaas komt er hier veel onrecht voor met betrekking tot moord en criminaliteit. Als hier een vrouw (seksueel) geweld wordt aangedaan, moet zij naar Mexico-Stad afreizen om aangifte te kunnen doen. Dit is een flinke reis en bovendien spreken veel van hen geen Spaans. Hierdoor behoren in Mexico op veel vlakken tot een onzichtbare, gemarginaliseerde groep. Ze zijn niet zichtbaar in het mondiale nieuws, noch in het nationale nieuws en van geen belang in de politiek van de hoofdstad. Hierdoor voelde de ervaring van het protest op 8 maart in Oaxaca extra krachtig. Het was de dag dat alle vrouwen voor hun zusters protesteerden. Ook de indigenous vrouwen reisden af naar Oaxaca om te schreeuwen, te zingen en om onze basale rechten als mensen op te eisen. En hoewel we niet allemaal elkaars taal spraken, konden we wel onze kracht delen.

*Las Brujas, Julia (“La Güera” het blondje) en Nadia (rechtsboven) tijdens het protest op 8 maart 2021 in Mexico-Stad (“Ni Una Más”, Julia Hollander en Rauwkost-Collective).*

In Mexico hebben we een bekende leus die gescandeerd wordt door diverse sociale bewegingen “We leven, omdat we ons verzetten” (“Vivimos porque resistimos”). Dit verwijst naar het feit dat we altijd doorgaan leven leven. Het leven wat we leiden, hebben we doordat we volhouden —ondanks alles wat ons overkomt. Ik vind het een weerzinwekkend idee dat we ons moeten verzetten om te kunnen leven, vooral als je deze leus plaatst in de context van de vrouwen in Mexico. We leven in een wereld van extreme ongelijkheid, (seksueel)geweld en kolossale onrechtvaardigheid om het simpele feit dat we vrouwen zijn.

Het is van fundamenteel belang dat wij tijdens het feministische protest deze verbondenheid en saamhorigheid kunnen ervaren, in een wereld waar je er als vrouw alleen voorstaat. Deze protesten zijn ontzettend belangrijk, omdat we dan op zijn minst elkaar kunnen steunen. Daarbij komt dat dit protest een visualisatie is van de ongelijkheid en onrechtvaardigheid in het land. Door het protest maken we het onrecht tegen de vrouw dat decennialang verzwegen is geweest, zichtbaar en bespreekbaar. Op deze dag wordt er geluisterd naar degenen die normaliter worden genegeerd. Op deze dag voelen we ons vergezeld, niet alleen.

De pandemie van het geweldsvirus in Mexico

Twee dagen na het protest op 8 maart 2020 riep president Lopez Obrador een nationale lockdown uit. Mexico ging op slot en het voelde alsof het hoopvolle protest de kop in werd gedrukt. Door de lockdown stegen het aantal femicides en het huiselijk geweld. Cynthia Martinez benaderde Vivir en stelde voor om samen met haar en het Nederlands-Mexicaanse muziek en theater collectief Snowapple een lied te schrijven over huiselijk geweld en de pandemie. Zij schreven samen “Llamadas de Emergencia: No Estas Sola” (“Noodoproep: Je bent niet alleen”):

“Het maakt niet uit of ik over straat ga of thuis ben

Het monster dat nooit rust teistert me

Het geweldsvirus overleeft water en zeep

De haat tegen de vrouw is de pandemie die ons het meest doodt

De stemmen van de slachtoffers is de storm die ons het meest verwond”

Snowapple, Cynthia en Vivir verspreidden dit nummer via social media. Het protest was dan misschien door de lockdown niet meer zichtbaar in de fysieke wereld, via social media vond de strijd toch een weg en samen zorgden zij ervoor dat dit vuur niet werd gedoofd. Online is er, evenals in het dagelijks leven een zichtbare verdeling tussen voorstanders van de strijd en de tegenstanders, aangewakkerd door de media. Feministen worden (suprise, surprise) neergezet als woedende vrouwen die oorlog zoeken met mannen en de monumenten van Mexico kapotmaken. Toen ik (Julia) Vivir vroeg waarom het er zo hard aan toe gaat tijdens het protest, zei ze: “Laat ze vooral alles slopen. Er moet aandacht komen voor de ontelbare vrouwen die zijn vermoord. We willen gehoord worden, maar in plaats van dat de president zijn oren geeft, zet hij muren om zijn paleis heen. Tuurlijk worden we dan boos!”.

De vergeten vrouwen van Mexico

*Vivir in de maximaal beveiligde vrouwengevangenis in Monterrey (“Ni Una Más”, Julia Hollander en Rauwkost-Collective).*

Vivir bezocht een vrouwengevangenis waar zij het lied “Kilometro Seis” baseerde op een vrouw die ze sprak over de rede van haar straf. “ik leerde dat niks van mij is, alles is van hem. Hij wilde mij uitkleden, maar ik liet hem niet toe. Hij schreeuwde tegen mij dat mijn wil en mijn keuzes tot hem toebehoren. Toen ik zag dat hij mij niet zou begrijpen, hakte ik hem met zijn machete in twee.” Voor de melodie laat Vivir zich inspireren door de rancheras en corridos. In dit populaire Mexicaanse muziekgenre hoor je mannen zingen over dat zij vrouwen verleiden met zoete woordjes en haar eenmaal veroverd hebbende haar ‘eigenaar’ zijn. “Koop een pistool of een dolk. En wordt een moordenaar van vrouwen. Vermoord haar met bloemen en bonbons” (Uit “Mátalas” door Alejandro Fernández).

Voor moord (dikwijls als zelfverdediging) zitten vrouwen dertig jaar vast, waartegenover de mannelijke dader na vier jaar “door goed gedrag” vrij komt. Volgens Vivir, die meerdere vrouwengevangenissen bezocht, worden deze vrouwen nauwelijks bezocht door hun families, terwijl de mannengevangenissen vol zitten met bezoek. Het is geen uitzondering dat vrouwelijke gevangenen in de steek gelaten door hun man en hun familie, ook hun kinderen worden bij hen weg gehouden. Dit in tegenstelling tot de vrouw van de mannelijke gevangene, die met huis, haard en kinderen trouw wacht op zijn terugkeer. De ongelijkheid in straf van de man en de vrouw weerspiegeld de ongelijkheid en de onderdrukte positie van de vrouw in de Mexicaanse maatschappij.

Vivir haar motivatie om deze vrouwen te bezoeken is om hun verhaal te vertalen naar muziek, zodat ook zij, in de steek gelaten en weggestopt, niet vergeten worden.

De vrouw is in de Mexicaanse maatschappij in meerdere opzichten het slachtoffer, wat wordt omgedraaid in de media; zij ging in een te kort rokje op stap, dus ze vroeg er zelf om. De straf komt niet terecht bij de dader, maar bij het slachtoffer. Ook dit blijft onderbelicht en daarom is het nodig om dit onrecht zichtbaar te maken zowel op social media als op straat. Reiland Rabaka zegt het mooi in zijn boek Civil Rights Music: Soundtracks of the Civil Rights Movement: “We can implicitly sing what we cannot explicitly say.” Het expliciete van de ongestrafte vrouwenmoord vindt zijn weg in het impliciete wapen van de muziek. Muziek is niet tastbaar. Muziek kan niet worden gestraft of gevangen worden gezet, muziek kan niet worden geslagen, niet worden mishandeld, niet worden vermoord. Muziek kan niet worden vergeten. Wij wel. Hierdoor is muziek een van de meest krachtige instrumenten voor een sociale beweging of revolutie. Een lied kan ons verhaal en onze geschiedenis vertellen en overgedragen worden van generatie op generatie.

Heb je interesse om de ontwikkelingen omtrent onze documentaire “Ni Una Más” te volgen, kan dat via onze instagram of facebook. Of schrijf je in voor onze nieuwsbrief.

Muziek als wapen in de strijd tegen femicide in Mexico