Consent in het nachtleven: “Vrijheid is niet hetzelfde als consequentievrij handelen”
Evenementen op Amsterdam Dance Event (ADE) deze maand kregen te maken met aangescherpte veiligheidseisen van de gemeente. Dit naar aanleiding van de gebeurtenissen op festival Solid Grooves eerder dit jaar. Maar “veiligheid” is meer dan het toelaten van een maximaal aantal bezoekers en het overhandigen van een door de politie goedgekeurd “inzetplan voor de beveiliging”. Onder meer vrouwelijke dj’s zijn mondiger geworden over (hun) (on)veiligheid bij events, wat ertoe heeft geleid dat steeds meer clubs nadenken over hoe uitgaan veiliger kan, zowel voor bezoekers als voor de dj’s. Mede onder druk van de MeToo-beweging en de Black Lives Matter-bewegingen. Maar hebben de inspanningen iets opgeleverd? “Veel clubs hoor je nu roepen dat hun plek een safe space is, maar een echte safe space bestaat helemaal niet. Het is altijd een poging tot, maar je hebt geen controle over alle mensen in je club.”
In 2019 deed een Amsterdams reclamebureau een experiment in een nachtclub. Het stuurde in Brazilië drie verschillende vrouwen de dansvloer op met een jurk aan die bestond uit verschillende sensoren, om te bekijken hoe vaak de vrouwen ongewenst zouden worden aangeraakt, waar en hoe intens de aanrakingen zijn (om het verschil aan te tonen tussen per ongeluk tegen iemand opbotsen en iemand bewust aanraken). De vrouwen werden gemiddeld meer dan veertig keer per uur ongewenst betast.
“Er zit een subtiele boodschap in dit gedrag, vergelijkbaar met de boodschap die vrouwen ontvangen wanneer ze op straat worden nagefloten,” omschrijft schrijfster Sophia Seawell in een artikel voor DJBroadcast in 2017. “Vrouwen horen niet in een club thuis, en als ze daar wel zijn, gaan ze ermee akkoord dat ze hun persoonlijke ruimte en grenzen opgeven.”
Uit een onderzoek van Plan International onder meisjes en vrouwen van 15 tot 25 jaar, gepubliceerd in februari 2023, blijkt dat 83 procent ongewenst seksueel gedrag heeft ervaren in de openbare ruimte. Dit gaat dus niet specifiek over uitgaansgelegenheden, maar ook over sportclubs, het openbaar vervoer of de openbare straat. Het gevolg hiervan is dat dit hen in hun bewegingsvrijheid beperkt. Meisjes en vrouwen kiezen er bijvoorbeeld voor om bepaalde plekken te vermijden, niet meer buiten te sporten of bepaalde hobby’s niet meer uit te oefenen. Voor lhbtiq+’ers geldt in Nederland dat hun veiligheid en veiligheidsbeleving nog slechter is, zo blijkt uit onderzoek van het Sociaal Cultureel Planbureau.
Sociale veiligheid
Een uitgaansgelegenheid is echter een ander soort ruimte dan een openbare plek als een station of bibliotheek. “Het is een plek waar mensen drank of drugs kunnen gebruiken, het is er donker en je waant je vaak anoniem,” zegt Isabel Wiltenburg, programmamanager bij ClubEthics. “Dat kan ervoor zorgen dat de grenzen snel vervagen en sociale regels wat minder duidelijk zijn. Dat maakt het uitdagend om hier goed op te reageren.”
ClubEthics is een initiatief van Stichting N8BM om het nachtleven sociaal veilig en inclusiever te maken. Dit doen ze door het faciliteren van gesprekken tussen clubs, gebruikers en artiesten, en het geven van lezingen, bijeenkomsten en debatavonden. Ook werken ze samen met stichting Sexmatters, die workshops en trainingen aanbiedt vanuit thema’s als seksualiteit, consent en sociale veiligheid.
Freek Wallagh, nachtburgemeester van Amsterdam, voert gesprekken met verschillende queer nachtgroepen om te kijken hoe de nacht voor iedereen sociaal veiliger kan worden. “Dat gaat van gesprekken met de queer sekswerkers over het Wallengebied tot gesprekken met de taxidiensten. We zijn nu bezig met veilige kleedruimtes op de Reguliers [de Reguliersdwarsstraat; een queer uitgaansgebied in Amsterdam, red.]. Het lijkt mij niet meer dan logisch dat je zo veel mogelijk perspectieven wil meenemen.”
“Clubs, feestjes, raves en festivals zijn plekken van verkenning, van experimenteren,” zegt Wallagh. “Dat wil niet zeggen dat alles kan en alles mag. Er zijn allerlei uitgesproken en onuitgesproken voorwaarden waarop je een club of feestje betreedt. Maar er hangt wel een sfeer van ‘alles kan en alles mag’. Wat we vaak vergeten, is dat dit nog steeds vanuit een cis mannelijk, heteronormatief perspectief is. De positie van groepen die daarbuiten vallen wordt vaak niet meegenomen, wat een toezichtloosheid impliceert waardoor er snel over grenzen wordt heen gegaan.”
Zulke ruimtes zijn, met andere woorden, gendered, wat betekent dat ze worden toegeëigend en gedomineerd door mensen van een bepaald gender. Hun omgangsvormen en veiligheid staan centraal. Hoe gendered de ruimte is, wisselt per ruimte. Het is ook lastig er de vinger op te leggen. “Het publiek beïnvloedt de ruimte, en andersom,” legt Wallagh uit. “Het is soms ook een selffulfilling prophecy: als een club niet veilig is, trekt het een bepaald publiek aan en wordt het nóg onveiliger. De vraag is waar in het proces je de controle terugpakt. Bij de deur? Op de dansvloer zelf? Dat hangt heel erg af van de club zelf. Bij een club als Club Church, een club voor verschillende subgroepen binnen de gay community, is de avond erbij gebaat dat het op de dansvloer zo vrij mogelijk voelt. Dat kan niet met tl-licht aan en mensen die er rondlopen om alles actief in de gaten te houden. Dus dan moet die controle al bij de deur plaatsvinden.”
Consent achter de bar
Voor personeel van verschillende clubs zijn trainingen van Sexmatters in het leven geroepen, over het omgaan met mensen die zich misdragen en de slachtoffers ervan. “Het meeste personeel dat in de trainingen zit, is heel erg gemotiveerd,” zegt Julienne Beijer, programmamanager bij Sexmatters. “Omdat ze de tools aangereikt krijgen om ervoor te zorgen dat hun club sociaal veiliger wordt. Het is ook eigenlijk heel raar als je erover nadenkt dat een hygiënetraining wél verplicht is, maar dit niet.”
De trainingen gaan in op het herkennen van ongelijkheid, de preventie van (seksueel) ongewenst gedrag en het de-escaleren van (seksueel) ongewenst gedrag. “Je wil dat het personeel hier voelsprieten voor krijgt, en weet wat het moet doen als het toch misgaat, zowel richting de dader als het slachtoffer.” En dat is een lastig terrein, waar personeel van nachtclubs en feesten hun weg in moet vinden. “Mensen moeten hun eigen identiteit kunnen uitdragen in het nachtleven, en daar veilig in zijn,” zegt Beijer. “Het uitgaansleven is bij uitstek een plek voor seksualiteit, flirten en ontdekken. Die ruimte is er ook, met bewustzijn van elkaars grenzen.” Maar bij dat laatste stukje gaat het meestal mis. “Mensen kijken vaak alleen vanuit hun eigen perspectief, of voelen de grenzen van een ander niet goed aan. Ze denken: ik zou het wél leuk vinden als iemand dit bij mij zou doen, maar nemen niet mee dat een ander hier misschien niet op zit te wachten.”
De MeToo- en de Black Lives Matter-bewegingen hebben ervoor gezorgd dat veel clubs hier nu mee bezig zijn, en zogenaamde awareness teams oftewel bewustwordingsteams in het leven hebben geroepen. Veel clubs en festivals hebben inmiddels ook een aantal huisregels op hun website staan, “maar dat zijn slechts statements, tot je er ook wat mee doet,” vertelt Wiltenburg. “Begrijp mij niet verkeerd, het begint met het communiceren van je huisregels op de website. Maar je moet daar vervolgens ook iets mee doen en mensen moeten weten waar ze terecht kunnen als het toch misgaat.”
De gedwongen stilstand van het nachtleven door de coronacrisis gaf ook de tijd en ruimte voor bewustwording. “We willen clubs stimuleren om niet alleen na te denken over wat je moet doen als er een incident is geweest, maar ook: hoe zorg ik dat mijn club toegankelijk is voor mensen met een beperking? Hoe ziet de line-up eruit? Is mijn personeelsbestand divers genoeg? Dat draagt allemaal bij aan de sociale veiligheid,” zegt Wiltenburg. En sociale veiligheid beperkt zich niet tot de bezoekers van een club of een feestje. Seksueel overschrijdend gedrag gebeurt niet alleen op de dansvloer, maar ook op de werkvloer. Van personeelsleden naar publiek toe of andersom, van dj’s naar het personeel en van managers naar publiek. “Het is niet slechts het creëren van bewustzijn bij het publiek,” legt Wiltenburg uit. “Het gaat er ook over hoe personeel met elkaar omgaat. Hoe is de hiërarchie? Zijn mensen zich bewust van het machtsverschil? En hoe je als personeel weer omgaat met artiesten en de entourage eromheen, zijn daar regels voor gemaakt?”
“Vanuit de clubs die meedoen met ClubEthics bespreken we regelmatig cases die zij hebben meegemaakt en hoe ze dit vervolgens hebben opgelost,” vertelt Wiltenburg. “Zo leren clubs ook van elkaar. Veel clubs hebben nu een vast aanspreekpunt waarvan het personeel weet dat deze persoon opgeroepen kan worden als er een melding wordt gedaan. Een rustige ruimte om te kunnen praten en de melder vragen wat die zelf wil dat er gebeurt zijn voorbeelden van oplossingen die wij terughoren van clubs en personeel.”
Consent achter de draaitafel
De Nederlandse dj Kimmah deelde in april dit jaar een safety rider die veelvuldig werd gedeeld op social media. Een tweetal slides op Instagram met daarin het absolute minimum wat clubs volgens haar zouden moeten doen om de veiligheid van hun artiesten te waarborgen. Dat gaat van een protocol rond seksuele intimidatie en discriminatie tot het zorgen voor begeleiding voor en na een optreden.
Een artiest of dj die ergens optreedt levert bij de organisatie een rider aan met hun wensen en voorwaarden. Zo weet iedereen waar die aan toe is. “Daar staan ook hele standaard dingen in, zoals: als iemand mij komt ophalen en naar de club brengt, dan wil ik graag dat diegene nuchter achter het stuur zit,” zegt de Amsterdamse dj Mayo, die deze maand op ADE optrad. “Maar zelfs dat gaat af en toe nog mis. De meeste organisatoren zijn heel professioneel, maar er zitten er af en toe toch een paar tussen die zelf ook aan het feesten of onder invloed zijn, en zo zelf rare situaties creëren.”
Vrouwelijke dj’s die worden lastiggevallen door de organisatoren, hotels die niet geboekt zijn waardoor er op de bank van de booker moet worden geslapen, of een dj-booth die niet is afgesloten waardoor je opeens bij je heupen gegrepen wordt door een bezoeker. “Voorbeelden genoeg,” zegt Mayo. “Veel clubs hoor je nu roepen dat hun plek een safe space is, maar een echte safe space bestaat helemaal niet. Het is altijd een poging tot, maar je hebt geen controle over alle mensen in je club. Er hoeft maar één iemand tussen te zitten die andere ideeën heeft over de avond.”
Over een avond in club De School vertelt Mayo: “Ik had het met mijn vriendin erover hoe prettig die avond was, omdat we niet één keer zijn lastiggevallen. En dan valt het opeens op: hoe vaak het wél gebeurt.” Ook Mayo deelde de safety rider van Kimmah toen zij deze op Instagram zette, net als vele anderen die werkzaam zijn in de clubscene. “Er zijn zo vaak onveilige situaties en ik denk dat mensen zich er niet bewust van zijn. Volgens mij kreeg zij ook best wel veel te horen van mensen dat ze het ‘een beetje overdreven’ vonden. Terwijl het dus nog heel vaak misgaat, dus het is niet overdreven.”
“Bottom line is: de nacht is pas echt vrij als deze voor iedereen vrij voelt,” aldus Freek Wallagh. “Vrijheid wordt nog te vaak gezien als consequentie vrij handelen, en dat is niet hetzelfde. We vonden het heel lang oké als samenleving dat veel uitgaansplekken alleen sociaal veilig en vrij voelden voor cis mannen, maar die tijd is hopelijk snel ten einde.”