Column Clarice Gargard: Hoe trauma ook politiek kan zijn

Het woord trauma is niet meer weg te denken uit ons moderne vocabulaire. Vooral millennials en Gen Z smijten er te pas en te onpas mee. Op Instagram of TikTok zie je citaten en video’s voorbijkomen waar trauma’s uitgebreid besproken worden. Je zou het als navelstaarderij kunnen wegzetten, wat het toegeeflijk soms ook is. Maar meer bewustzijn over trauma’s en de invloeden daarvan, gaat niet alleen over het persoonlijke. Het kan ook politiek zijn.

Ouderlijk, intergenerationeel, seksueel, oorlog. Er zijn vele vormen van trauma die ervoor zorgen dat we zo geteisterd worden door het verleden, dat het op akelige manieren in ons heden opduikt. We zijn of wanen ons onveilig in bepaalde omgevingen en soms voelen zelfs onze eigen lichamen te gevaarlijk om onze geesten in te huizen.

Een traumarespons kan zijn dat je vecht, vlucht, bevriest of zwicht voor het (vermeende) gevaar. Zo heb je mensen die meteen ertussen springen als er iemand op straat wordt aangevallen en anderen lijken aan de grond genageld wanneer een dergelijk incident zich voordoet.

We bewegen ons vaker op de automatische piloot door de wereld dan we ons bewust van zijn. Daardoor zijn we niet bezig met wat er in het heden gebeurt, maar zitten we gevangen in wat het verleden ons bracht. Dat kan beperkend zijn voor waar we in de toekomst naartoe gaan − of willen gaan.

Dat is voor mensen die zich voor de samenleving inzetten niet anders. Onderzoekers Akwugo Emejulu en Leah Bassel ondervonden dat velen van hen aan activist burnout lijden, een fenomeen waarbij men uitgeput raakt van het constant tegen onrecht moeten strijden en de trauma’s die men daarbij opdoet. Door bijvoorbeeld hardhandige arrestaties, de confrontaties met onrecht, onbegrip en leed of een voortzetting van de lasten die je al te verduren hebt − vanwege wie je bent, waar je vandaan komt, hoe je eruitziet of de verandering waar je voor staat.

Ik herken het binnen mijn eigen kringen waarbij velen uitvallen, omdat het onmogelijk is op te boksen tegen een machtig onzichtbaar systeem, terwijl je er ook nog eens in moet leven. Als je ertegen blijft strijden totdat je erbij neervalt, help je daarmee niemand behalve de status quo die jou immers als een bedreiging voor hun overleving zien.

Trauma en politiek

Het is in mijn optiek überhaupt een traumarespons om altijd te moeten doorvechten. Maar soms houden we juist vast aan dingen die ons leed bezorgen, omdat die het meest herkenbaar zijn. Zelfs als je zo vaak uit de ring wordt geslagen dat je je eigen gezicht niet meer in de spiegel herkent.

Dat besefte ik recentelijk na meermaals overspannen te zijn geweest en fysieke klachten te hebben gehad. In mijn drang de wereld beter te maken offerde ik – zoals het een ware martelaar betaamt – mijn eigen welzijn op. Terwijl er geen collectief welzijn kan bestaan zonder dat van het individu.

Terwijl het bewustzijn in de samenleving over sociale, politieke, economische en ecologische onrechtvaardigheid groeit, valt er nog veel te leren over hoe zelfbewustzijn – waaronder over de effecten van trauma − daaraan gekoppeld is. Het is belangrijk je van buiten bewust te zijn van onrecht, maar er verandert niks wanneer je niet adresseert hoe je van binnen daarmee omgaat. Dan krijg je vooral oppervlakkige verandering, zoals bij diversiteit- en inclusie-initiatieven waarbij de onmetelijkheid van mens-zijn in sommige gevallen tot zeven vinkjes wordt teruggebracht.

Dit is geen pleidooi om te navelstaren en denken dat de wereld om jou draait, zoals egospiritualisten die thema’s als zelfbewustzijn en welzijn misbruiken voor hun vaak eigen geprivilegieerde, betweterige en egocentrische agenda. Het gevaar van te veel politiek bewustzijn zonder zelfbewustzijn is dat het tot dogma en uitputting kan leiden. Maar het gevaar van te veel zelfbewustzijn zonder politiek bewustzijn is het narcisme en superioriteitsdenken wat we nu binnen bepaalde kringen zien.

Je kunt het leven voor een ander niet verbeteren als je aan het eigen voorbij gaat. Laat staan dat je de wereld kunt veranderen. Dat is een essentiële les die vooral belangrijk is voor degenen die de wereld van jongs af aan – als Sisyphus − op hun schouders denken te moeten dragen.    

Op dagen dat ik het zelf moeilijk vind te onthouden, laat ik me inspireren door de woorden van Toni Morrison: ‘It's not possible to constantly hold onto crisis. You have to have the love, you have to have the magic. That is also life.’

Lilith co-founder Clarice Gargard schrijft tweemaandelijks een column voor Tijdschrift Conflicthantering. Deze column met ‘trauma’ als thema is eerder verschenen in editie 2023/1. Het volgende thema zal ‘grensoverschrijdend gedrag’ zijn.

Vond je dit artikel waardevol en waardeer je onze journalistiek, en wil je helpen Lilith beschikbaar te houden voor iedereen? Doneer dan via één van de buttons hieronder (Tikkie). Of steun ons structureel en word een Friend.