Meer kleur in de natuur: over het belang van representatie
Wie weleens in het bos wandelt of in de zomer op een camping staat, kan het weten: in de Nederlandse natuur is weinig kleur te bekennen. Tenminste, als je het hebt over de natuurbezoekers. Daarom strijdt Marrigt van der Valk ervoor om de natuur inclusiever te maken: ‘Misschien hebben mensen van kleur die behoefte niet, dacht ik in het begin. Maar dat is totaal niet waar.’
‘Wie heeft er een verrekijker nodig?’ De gids kijkt de groep rond. Op deze zonnige zondag in september heeft een groep mensen zich verzameld in de binnenstad van Utrecht, vrijwel allemaal mensen van kleur. Dit keer niet voor een rondleiding door de stad, maar om te vogelspotten. De groep wordt op sleeptouw genomen door het Londense Flock Together, het eerste vogelaarscollectief voor mensen van kleur.
Bij de wandeling zijn een paar doorgewinterde vogelspotters aanwezig, voor anderen is het de eerste keer dat ze een verrekijker vasthouden. Een van de deelnemers is Marrigt van der Valk. Sinds 2017 is het haar missie om de natuurwereld diverser en inclusiever te maken: ‘Ik ben opgegroeid in Friesland, in een witte omgeving. Ik stond altijd te vogelen tussen de witte mannen van 65+. Ze zeiden het niet, maar ik voelde: “wat doe jij hier?”’ Inmiddels draagt Van der Valk een professionele verrekijker om haar nek. ‘Ik word ineens anders bekeken, als een serieuze vogelaar.’
De natuur als privilege
Het gebrek aan kleur in de natuur valt niet alleen op als je door het Nederlandse groen wandelt. Een onderzoek van de Universiteit Wageningen bevestigt dat beeld: Nederlanders met een migratieachtergrond komen minder vaak in de natuur dan mensen zonder migratieachtergrond. Dat mensen van kleur daar minder behoefte aan zouden hebben, veegt Van der Valk van tafel: ‘In het begin dacht ik dat zelf ook, maar het is totaal niet waar. Iedereen houdt wel van de natuur.’ En na een korte stilte: ‘Sommige mensen houden alleen niet van kleine beestjes.’
Er staat geen hek om de Veluwe of om de Waddeneilanden, maar toch weet niet iedereen de weg naar die natuurgebieden te vinden. Terwijl uit onderzoek blijkt dat ruim driekwart van de Nederlanders graag buiten is en bijna 70 procent graag meer buiten wil zijn. Van der Valk: ‘Het is een privilege om in de auto te stappen en een uur ergens naartoe te rijden. Daardoor is de natuur niet voor iedereen toegankelijk.’
Representatie in media en organisaties
Voor natuur hoef je niet altijd ver te reizen, bewijst de vogelspotwandeling van Flock Together. Dat veel mensen van kleur de natuur toch mijden, heeft volgens Van der Valk te maken met representatie. In 2017 bekeken onderzoekers het promotiemateriaal van vier grote natuurorganisaties. Wat bleek? Op slechts 4 procent van de afbeeldingen was iemand van kleur te zien. ‘Je kunt wel zeggen dat de natuur openbaar is voor iedereen, maar zonder representatie denken mensen: dat is geen plek voor mij,’ zegt Van der Valk.
Drie jaar geleden was Van der Valk de eerste vrouw van kleur die bij Natuurmonumenten werkte. Haar poging om de natuurorganisaties inclusiever te maken, stuitte aanvankelijk op weerstand, vertelt ze, maar sinds de opkomst van de Black Lives Matter-beweging is er meer aandacht voor het onderwerp. ‘Het is nu onderdeel geworden van het beleid, maar het zijn kleine stapjes. De mensen van kleur die daar werken zijn nog steeds op een hand te tellen.’ Dat heeft volgens Van der Valk te maken met de manier waarop natuurorganisaties naar het probleem kijken: ‘Ze maken de denkfout dat dit buiten henzelf ligt, maar het binnenwerk moet ook gedaan worden: aan de slag met je vooroordelen en de uitingen die je doet.’
Racisme
Wie op internet zoekt naar voorbeelden van mensen van kleur die in de natuur met racisme te maken krijgen, stuit snel op een aantal voorbeelden. Zoals de racistische graffititeksten bij de ingang van een natuurreservaat in Engeland of de Zwarte vogelspotter in Central Park die vals beschuldigd werd door een witte wandelaar. Van der Valk kent de voorbeelden zelf ook: ‘Ik ken een Zwarte vogelaar die weleens wordt uitgescholden of niet welkom is in een vogelkijkhut. Er is zo veel racisme in dit soort omgevingen.’
De aankondiging van de vogelspotwandeling in Utrecht – ‘Deze wandeling is alleen voor mensen van kleur’ – leidde tot ophef en Kamervragen van de PVV. Later paste de organisatie de tekst aan door te schrijven dat ze specifiek mensen van kleur aanmoedigen om deel te nemen. Uit voorzorg loopt er een bewaker met de wandeling mee.
Volgens Van der Valk is die commotie veelzeggend: ‘Het is echt nodig om een veilige omgeving te creëren voor mensen van kleur. Zolang dat nog niet bij andere organisaties kan, hebben we onze eigen plekken nodig.’ Dat blijkt ook tijdens de wandeling van Flock Together, als een witte voorbijganger bij het zien van de deelnemers tegen zijn vrouw zegt: ‘Is het alweer Sinterklaas?’
Samen ervaren
Ondanks alles is de sfeer uitgelaten. ‘Net een schoolreisje, hè,’ fluistert een van de deelnemers. Met aanstekelijk enthousiasme wijzen de oprichters van Flock Together de groep op voorbijvliegende parkieten en puttertjes. Naarmate de nieuwbakken vogelspotters fanatieker worden, lijkt de blik van de buitenwereld naar de achtergrond te verdwijnen. Het raakt Van der Valk: ‘Ik ben bijna 44 en kom al jaren in de natuur, maar dit heb ik nog nooit eerder ervaren. Zo voelt het dus voor jullie allemaal, witte mensen. Mindblowing.’
‘Ja! Daar is-ie!’ Een golf van opwinding gaat door de groep als ze de eerste boomklever zien. Maar het is duidelijk dat het vandaag niet draait om wie de meeste vogels spot. ‘Het gaat om samen zijn in de natuur, in een veilige setting,’ zegt Van der Valk. Het inspireert haar om zelf een initiatief te starten: ‘Dan ligt de emotionele arbeid ook bij onszelf, maar als we het echt willen, kunnen we het niet alleen aan witte mensen overlaten.’