Waarom Kamala Harris’ kandidatuur méér is dan alleen een gooi naar het presidentschap
Politieke representatie wordt lang niet door iedereen gewaardeerd of begrepen. Al ruim 150 jaar voeren vrouwen, alsook Zwarte mensen en mensen van kleur, in Europa en de VS een strijd om politieke macht. Een strijd die met veel weerstand gepaard gaat. Want: ‘het gaat toch om kwaliteit?’, ‘mannen kunnen toch ook vrouwen vertegenwoordigen?’, ‘vrouwen willen gewoon zélf niet.’ Nu het steeds beter gaat met de representatie van vrouwen, is het belangrijk om het te hebben over een vorm van weerstand die jij vast ook weleens hebt ervaren of gedacht: ‘Deze ene vrouw is stom, dus representatie werkt niet.’
Laat me één ding duidelijk maken: natuurlijk ben ook ik niet blij met iedere individuele vrouw in de politiek. Sinds de opkomst van extreemrechtse politieke partijen, die gepaard is gegaan met moslimhaat, vluchtelingenhaat en de opkomst van de antigenderbeweging, zijn er een aantal vrouwen zichtbaar op het politieke toneel over wie we massaal kunnen zeggen niet echt blij met ze te zijn. Giorgia Meloni bijvoorbeeld, of Marjolein Faber en Marine Le Pen. Dat betekent echter niet dat we representatie als streven maar in de prullenbak moeten gooien. Maar hoe moeten we ons dán verhouden tot het thema vrouwen in de politiek, en hoe praten we over de individuele vrouwen die zichtbaar zijn?
Door Lawrence Jackson
Harris vs. Trump
Op dit moment zijn de ogen van velen wederom gericht op de VS en de verkiezingen. Dit keer gaat het niet om Trump versus Clinton, maar om Trump versus Harris. En de steun voor en de kritiek op Kamala Harris biedt ons de mogelijkheid door de vele brillen te kijken waarmee we representatie kunnen bezien.
Dít is Kamala Harris. 59 jaar. Ze is Indiaas-Afro-Amerikaans en momenteel vicepresident van de VS. Eerder was ze onder andere senator en daarvoor openbaar aanklager. Sinds deze zomer is ze namens de Democratische partij officieel de kandidaat voor het presidentschap. Als vrouw en als vrouwelijke presidentskandidaat van kleur staat ze op de schouders van bijvoorbeeld Lydia Child en Lucretia Mott, de eerste vrouwen die in 1847 een gooi deden naar het Amerikaanse presidentschap, en van Charlene Mitchell, die in 1968 de eerste Afro-Amerikaanse vrouwelijke presidentskandidaat was in de VS (voor de communistische partij), en van Party Mink, in 1972 de eerste vrouwelijke Aziatische kandidaat, maar ook op die van Lenora Fulani, Winona LaDuke, Shirley Chisholm en recent Hillary Clinton. Tot op heden is het geen van de tientallen vrouwen die zich kandidaat stelden voor het presidentschap gelukt om het glazen plafond te doorbreken, en is Barack Obama de enige persoon van kleur die het ooit tot de positie van president schopte. Wat maken de etniciteit en gender van Harris uit voor haar kandidatuur?
Harris doet het goed in de peilingen – al staat ze maar enkele punten voor op Trump – en ze is relatief populair bij onder meer vrouwen en kiezers van kleur. De kleine voorsprong die zij volgens de peilingen heeft, is te wijten aan het feit dat vrouwelijke kiezers vaker aangeven op haar te gaan stemmen. Onder specifiek Afro-Amerikaanse kiezers staan vrouwen ook vaker dan mannen achter Harris. Trump-supporters zijn met name witte mannen. Het is bekend dat de genderidentiteit van kiezers ook inhoudelijk invloed heeft op de keuzes die zij maken; in Nederland stemmen vrouwen bijvoorbeeld vaker progressief, en zowel in Nederland als de VS hechten vrouwen meer waarde aan sociale thema’s als gezondheidszorg en reproductieve rechten. Niet toevallig zijn dit thema’s die een belangrijke basis vormen voor de campagne van Harris, die zij zowel kan gebruiken om vrouwen aan te spreken als om zich te differentiëren van Trump.
Op de dag dat Harris’ kandidaatschap bekend werd, kwam er via fundraising een recordhoogte donaties binnen van 81 miljoen dollar. Onder meer veel ‘succesvolle’ ofwel rijke Zwarte vrouwen steunen haar via zakelijke netwerken. En ook haar imago wordt geprezen; we zien haar grapjes maken, leren haar nichtjes kennen, en zien hoe zij slim code switcht afhankelijk van het publiek voor wie zij spreekt. Dat laatste gebruikt de Trump-campagne overigens om haar aan te vallen: zij bekritiseren juist dit code switchen, met de beschuldiging van opportunisme en onoprechtheid.
Inhoud en identiteit
Haar positie als vrouw van kleur doet iets met de manier waarop Harris wordt gezien en besproken, en dit heeft impact op meer dan alleen deze verkiezingen. Kinderen die opgroeien met politieke rolmodellen die op hen lijken, blijken op latere leeftijd bijvoorbeeld ambitieuzer. En een grotere diversiteit aan mensen in de politiek heeft veel positieve effecten, zoals meer vertrouwen in de politiek, acceptatie van verkiezingsuitslagen en het breken met stereotypen over wie er aan de politiek hoort deel te nemen. De president of premier is veruit de meest zichtbare politieke positie. Dáár een vrouw aan het roer hebben, zeker wanneer het een vrouw van kleur is die als eerste dat plafond doorbreekt, kan grote impact hebben op volgende generaties. Dat zien we ook bij Harris’ kandidatuur: het inspireert veel vrouwen en meiden, mede omdat het laat zien dat het kan: dat ook mensen zoals zij op deze positie kunnen komen.
“Trump als president betekent letterlijk gevaar, fysiek gevaar, voor mensen met een baarmoeder.”
Ook inhoudelijk maakt de aanwezigheid van vrouwelijke politici uit: in het algemeen bevordert dit de aandacht voor de rechten en belangen van vrouwen en meisjes. Dat geldt ook voor Harris; een van de thema’s waarop zij campagne voert is het zelfbeschikkingsrecht voor vrouwen. Het recht op veilige, legale abortus, goede gezondheidszorg voor vrouwen en toegang tot anticonceptie zijn allemaal zaken waar Harris zich nadrukkelijk over uitspreekt. Hoe anders is dat bij Trump, die er persoonlijk voor zorgde dat het recht op abortus in de VS werd teruggedraaid en die zegt dat vrouwen die een abortus hebben ondergaan bestraft moeten worden. Er is zelfs een groeiende groep Republikeinen die pleit voor de doodstraf voor vrouwen die kiezen voor abortus. Dit recht is in Amerika bijzonder slecht verankerd; er zijn staten waar vrouwen en meisjes zó minimaal toegang hebben tot zorg tijdens een zwangerschap, dat zij overlijden aan complicaties waar ze eerder nog tijdig bij geholpen konden worden. Trump als president betekent letterlijk gevaar, fysiek gevaar, voor mensen met een baarmoeder.
“De kandidatuur van Harris is historisch significant.”
De VS is een overwegend conservatief en christelijk land. Het steunen van het recht op abortus en zelfbeschikkingsrecht wordt in campagnes door mannelijke kandidaten vaak gezien als risico; daar verlies je belangrijke stemmen (en rijke donateurs) mee. Het feit dat Harris zelfbeschikking tot een speerpunt heeft gemaakt in haar campagne, en daarmee een belangrijk recht voor vrouwen voorop stelt, is best uniek. Haar positie op dit onderwerp maakt dat miljoenen vrouwen in de VS hoopvol zijn dat de rechten die van hen zijn afgepakt of dreigen verder ingeperkt te worden, hersteld worden. Het is een diep persoonlijke hoop, die van groot belang is voor hun fysieke veiligheid. Dat belang voel ook ik persoonlijk, als ik luister naar Harris en supporters. Zoals Beyoncé, die recent op een rally voor Harris in Houston zei: ‘I am not here as a celebrity, I am not here as a politician, I am here as a mother. A mother who cares deeply about the world my children and all of our children live in. A world where we have the freedom to control our bodies.’ Ze vervolgt enkele zinnen later: ‘Imagine our daughters growing up seeing what’s possible with no ceilings, no limitations. Imagine our grandmothers, imagine what they feel right now. Those who have lived to see this historic day. Even those who are no longer physically with us, imagine all of their sacrifice.’
Alles zit erin; het cruciale recht om te beschikken over je eigen lijf. Meisjes die opgroeien zonder verstikkende gendernormen en beperkingen vanwege het feit dat zij een meisje zijn. De onderdrukking en uitbuiting van Zwarte mensen in Amerika, en het offer dat zij brachten in hun strijd voor vrijheid. De kandidatuur van Harris is historisch significant.
Space invaders
Representatie van mensen die niet tot de norm behoren – de norm (in de VS) zijnde de witte, oudere, hoogopgeleide, heteroseksuele, christelijke man – doet er ook toe omdat het breekt met bestaande clichébeelden van leiderschap. In haar boek Space Invaders beschrijft socioloog Nirmal Puwar de ervaring van vrouwen en mensen van kleur in bepaalde ruimten, waaronder politieke ruimten. Vrouwen en geracialiseerde minderheidsgroepen zijn in Puwars woorden space invaders. Oftewel, indringers van een ruimte. Maar wat betekent dat precies? Stap daarvoor bijvoorbeeld eens in de schoenen van Eef Kogeldans.
In 1976 kwam de Surinaams-Nederlandse Eef Kogeldans als eerste ‘allochtone’ raadslid (en een van de weinige vrouwen) in de gemeenteraad van Venlo, namens de PvdA. Ze was door haar partij laag op de lijst gezet, maar werd met voorkeurstemmen verkozen. In het gebouw waarin zij vervolgens ging werken hingen geschilderde portretten aan de muur van bijvoorbeeld voormalig burgemeesters, allen wit en man. De fysieke politieke ruimte vertelt de space invader alleen al via dergelijke portretten: jij hoort hier niet, jouw aanwezigheid hier is vreemd. De mensen om Kogeldans heen bevestigden dit plaatje: allen waren zij wit en het gros was man.
Waar je als space invader continu door de ruimte om je heen bevestigt krijgt dat jij anders bent, dat jij daar niet hoort, gebeurt voor witte mannen precies het tegenovergestelde. Zij zien overal om hen heen bevestiging dat hun aanwezigheid vanzelfsprekend is. De portretten aan de muur, hun voorgangers, collega’s… Het beeld is: jij hebt hier altijd gehoord. Ziehier de bron van de overmoed en het absurde zelfvertrouwen van incapabele mannen in machtsposities.
Harris is, kortom, iemand die kinderen kan laten zien dat het presidentschap voor iedereen is, die opkomt voor cruciale vrouwenrechten en wiens aanwezigheid breekt met een clichébeeld van leiderschap. Dat doet ertoe, en is een valide reden om blij te zijn met haar als kandidaat.
Er zijn echter ook legitieme redenen om het kandidaatschap van Harris niet toe te juichen.
Miljarden voor Israël
Ik noemde al dat Harris op de dag dat haar kandidaatschap bekend werd gemaakt een recordhoogte donaties binnenkreeg. Een van de clubs die haar financieel steunt is AIPAC, het American Israel Public Affairs Committee: een bekende en machtige lobbyclub van Israël in de VS. De VS is de grootste supporter van Israël ter wereld. Miljarden dollars, wapens, bommen, tanks en meer gaan al decennialang van de VS naar Israël. De VS helpt niet alleen om Israël als apartheidsstaat in stand te houden, maar draagt ook actief bij aan de vernietiging van Palestina en de genocide op Palestijnen. En dat gebeurt mede onder leiding van vicepresident Harris. Het ligt ook niet in de lijn der verwachting dat, indien zij president wordt, zij op dit vlak een grote verandering zal maken ten gunste van Palestijnen. Weliswaar pleit zij al enige tijd voor een ceasefire, een wapenstilstand, maar haar daden bevestigen die wens geenszins. En ook haar woorden zijn contra-indicatief. Historisch worden vredesbewegingen vaak door vrouwen gestart en geleid, maar Harris is niet een van hen. Zo sprak ze op 22 augustus op de Democratic National Convention de woorden uit: ‘As commander-in-chief, I will ensure America always has the strongest, most lethal fighting force in the world.’
Het meest dodelijke leger ter wereld. Of eigenlijk niet eens een leger, maar een ‘fighting force’, een gevechtsmacht. En hier komen haar woorden en daden helaas overeen. Voor veel Amerikanen is de steun voor de genocide in Gaza dan ook een rode lijn: de reden om niet op Harris te stemmen. Waarom zou je op iemand stemmen die medeverantwoordelijk is voor de moord op honderden duizenden mensen, waaronder kinderen, journalisten, zorgpersoneel, hulpverleners, kunstenaars, zelfs hele families? Moet je dan op iemand stemmen, puur omdat het alternatief nóg erger is? Of is dit simpelweg een kwestie van kiezen uit twee kwaden?
“De keuze tussen genocide (met Harris) en genocide plus (met Trump), blijft een keuze voor genocide.”
Misschien is er sprake van hoop dat Harris wellicht nog overtuigd kan worden tot anders handelen – in tegenstelling tot Trump, van wie we wel weten dat die niet voor rede vatbaar is en wiens racisme een rol speelt in de steun voor Israël. En spreekt Harris zoals gezegd niet al enkele maanden van de wens tot een ceasefire? Daden spreken echter luider dan woorden. Zonder de steun van de VS had de verwoesting van Palestina en Palestijnen überhaupt niet op dezelfde manier kunnen plaatsvinden. Er is geen reden om te denken dat Harris de steun aan Israël stopt – ook de geldstroom van AIPAC naar haar campagne bevestigt dat.
Journalist Mehdi Hasan verwoordde dit duivelse dilemma scherp in een recente aflevering van Zeteo, waarin hij aan de hand van feiten laat zien dat Trump de meest anti-Palestijnse president is in de historie van de VS. Tegelijk laat hij zien hoe ook Joe Biden als president een zionistisch en gewelddadig beleid hanteert. Het grote verschil, zo beargumenteert Hasan, zit niet in de houding ten opzichte van Palestijnen en Palestina. Het verschil in beleid tussen Trump enerzijds en Biden en Harris anderzijds is het beleid in Amerika zelf. Zo heeft Trump aangekondigd dat hij vluchtelingen uit Palestina wil weren uit de VS, dat hij Amerikaanse Palestijnen wil uitzetten – net als iedereen die een vrij Palestina steunt – en dat hij het demonstratierecht verder wil uithollen. Het is niet voor niets zo dat de Israëlische machthebbers de kandidatuur van Trump actief en publiekelijk steunen. Maar de keuze tussen genocide (met Harris) en genocide plus (met Trump), blijft een keuze voor genocide. Wat dit gaat doen met de opkomst en de uitslag van de verkiezingen, moet nog gaan blijken.
Democraten en de doodstraf
Al is het historisch gezien significant dat Kamala Harris presidentskandidaat is, betekent dat niet per definitie dat zij een strijder is voor de mensen die op haar lijken. Neem de situatie rondom Marcellus Williams. In september van dit jaar werd Williams in de staat Missouri geëxecuteerd, na 23 jaar te hebben vastgezeten. De reden? Hij zou een vrouw hebben vermoord. Het bewijs in zijn zaak was echter zwak. The Innocence Project, een organisatie die opkomt voor mensen die mogelijk onschuldig vastzitten, zette zich lange tijd in voor zijn zaak. Daarom werd zijn executie – hij was veroordeeld tot de doodstraf – al tot twee keer toe uitgesteld. Inmiddels had de familie van de vermoorde vrouw en beroep gedaan op de Republikeinse gouverneur, Michael Parson, om Williams níet te executeren, en ook de officier van justitie, die nota bene verantwoordelijk was geweest voor de vervolging van Williams, pleitte actief om hem niet te executeren. Maar de gouverneur was van plan om door te zetten. Miljoenen mensen van over de hele wereld spraken zich uit over de zaak, en tóch werd Williams geëxecuteerd. Ondanks gebrek aan bewijs, ondanks dat de vervolger en de nabestaanden van het slachtoffer dat nadrukkelijk niet wilden.
“Kamala Harris belichaamt zowel de voordelen van representatie als de imperfectie ervan.”
In de weken naar de executie toe waren vele ogen gericht op president Biden en vicepresident Harris: zouden zij de gouverneur op het matje roepen? Zouden zij zich uitspreken? Het bleef echter akelig stil in het Witte Huis. Bovendien is voor het eerst in lange tijd niet meer in het Democratische programma opgenomen dat de partij tegen de doodstraf is. En dat terwijl de doodstaf veel vaker wordt toegepast op Zwarte mensen en mensen van kleur, en het Amerikaanse juridische systeem keer op keer diep racistisch blijkt te zijn. Ik ben blij dat ik niet in de schoenen van de Amerikaanse kiezer sta.
“De eerste doorbrekers van plafonds zijn zelden de meest progressieve stemmen.”
Vooruitgang gaat niet vlekkeloos
Kamala Harris belichaamt zowel de voordelen van representatie als de imperfectie ervan. Ja, representatie doet ertoe. We hebben vrouwen nodig in de politiek: het beeld dat ze er zijn, hun stem, de inhoud die ze meebrengen, de ruimte die ze innemen. Maar dat maakt niet dat alle individuele vrouwen perfect zijn, en Harris is dat ook zeker niet. Representatie is een middel tot een doel, een stapje verder in het doorbreken van de dominante macht. Wordt Harris verkozen, dan breekt zij hoe dan ook voor het eerst een plafond dat doorbroken moest worden. Dat alleen al is iets waard. Het verandert iets wat verandert moet worden. Niet zo snel als je wilt, niet zo goed als je wilt, maar toch: het verandert iets. Tegelijkertijd zal de mogelijke verkiezing van een Zwarte vrouw als president van de VS leiden tot verdere backlash. Na Obama kwam Trump. Wat betekent dat voor wat er na Harris kan komen? Vooruitgang gaat niet vlekkeloos, en de eerste doorbrekers van plafonds zijn zelden de meest progressieve stemmen. Het zijn vaak mensen die weliswaar niet tot de norm behoren wat betreft bijvoorbeeld gender en etniciteit, maar die inhoudelijk wel dicht bij de zittende macht staan. Een verandering van het plaatje én van de inhoud komt meestal niet al bij de eersten.
Vrouwen en meisjes kampen nog steeds met echte issues die veel meer aandacht verdienen dan ze nu krijgen. Om dat aan te kaarten zijn vrouwelijke politici hard nodig. Maar het is ook cruciaal dat vrouwen hun politieke macht anders inzetten dan de mannen die hen voorgingen. Dat begint bij niet langer kiezen voor legers en geweld, maar voor vrede en veiligheid. Ik hoop dat een nieuwe generatie politici de emancipatie van vrouwen en een vreedzame en veilige wereld voor iedereen, de prioriteit zal geven die het verdient.
Op 21 oktober verscheen het boek van Devika Partiman: Stem op een vrouw. De strijd voor vrouwen in de politiek bij uitgeverij Cossee. Bestel het boek hier.