Van 18 tot 23 juni was het Lange Voorhout in Den Haag ‘versierd’ met waslijnen vol jurken en andere kleding. De onoplettende kijker dacht misschien dat de was te drogen hing, maar het gaat hier om de kunstinstallatie Thinking of You door conceptueel kunstenares Alketa Xhafa Mripa. De kleding is gedoneerd door overlevenden van seksueel geweld in conflicten en oorlogen en hun supporters. Selma Lemsaadi bezocht de opening van de installatie en sprak met een aantal van hen.

Alketa Xhafa Mripa bij haar installatie *Thinking of You* aan het Lange Voorhout / © Rachel Corner voor Mukwege Foundation

Maryam bij de installatie aan het Lange Voorhout

In tijden van oorlog en genocide wordt seksueel geweld vaak gebruikt als wapen om gemeenschappen te destabiliseren en te vernietigen. Dit fenomeen is helaas geen uitzondering, maar eerder de regel in conflictgebieden over de hele wereld. De internationale mensenrechtenorganisatie Mukwege Foundation geeft aan dat “steeds meer wordt erkend dat conflictgerelateerd seksueel geweld niet louter opportunistisch is. Het wordt systematisch en opzettelijk gebruikt als oorlogsmethode: voor ideologische doeleinden, om strijders te ‘belonen’ of een vijand te straffen, om gewapende campagnes te financieren via seksuele uitbuiting, of als ijzingwekkende poging om een hele etnische of religieuze groep uit te roeien.” Het trauma dat wordt veroorzaakt door seksueel geweld is diep en blijvend, en heeft verstrekkende gevolgen voor de overlevenden en hun gemeenschappen.

Jacqueline bij de opening van de installatie in Het Atrium, Den Haag

Zo vertelde een van de overlevenden, Maryam uit Syrië, me tijdens de officiële opening van de kunstinstallatie: “Ik voel me goed en veilig dat zowel ik als mijn kinderen nu veilig in Nederland zijn. Door deze installatie heb ik het gevoel dat onze stemmen eindelijk gehoord worden en de aandacht krijgen. Elke jurk heeft een verhaal. Ik hoop heel vurig dat seksueel geweld niet meer als middel gebruikt wordt om te onderdrukken. Het heeft mijn leven echt verpest.” Deze ontroerende openbare kunstinstallatie, gecreëerd door Alketa Xhafa Mripa in samenwerking met de Mukwege Foundation, is een krachtig eerbetoon aan overlevenden van seksueel geweld in conflicten wereldwijd.
Over oorlogen en genocides wordt in media breed bericht. Toch blijft seksueel geweld vaak in de schaduw, ondanks het feit dat het een wijdverspreid en verwoestend probleem is. Media spelen een cruciale rol in het vormgeven van publieke percepties en prioriteiten. Wanneer media onvoldoende aandacht aan seksueel geweld in conflictgebieden besteden, heeft dat gevolgen. Niet alleen voor overlevers, maar ook op het beeld dat de (internationale) gemeenschap in algemene zin van het fenomeen heeft.

Jacqueline uit Kenia deelt haar ervaring: “De internationale gemeenschap, de regeringen, hebben dit onderwerp niet met het gewicht behandeld dat het verdient. De wereld kan meer doen dan het nu doet. Het is pas sinds tien jaar dat we seksueel geweld bij conflict uit de schaduw hebben gehaald, maar dat is niet genoeg. Erkenning is de eerste stap. We hebben interventies nodig die relevant zijn, en daarmee bedoel ik interventies die de overlevers centraal stellen. Betrek overlevers bij elke stap van het ontwikkelen van interventies. Er moeten meer middelen komen, zichtbaarheid moet vergroot worden en meer belangenbehartiging.”

Jacqueline is zelf ook een overlevende. “Als overlever heeft de ervaring een grote impact gehad op mijn leven,’ vertelt ze. ‘Direct daarna ontdekte ik dat ik zwanger was van de dader, en ik realiseerde me dat ik keuzes moest maken. Het heeft impact gemaakt op mijn kinderen vanwege het sociale stigma en op mijn fysieke en mentale gezondheid. Maar door de ervaring heb ik ook mijn eigen organisatie gestart die overlevers van verkrachting helpt en ben ik in de gelegenheid om met veel vrouwen te spreken die soortgelijke ervaringen hebben.”

Seksueel geweld tijdens conflicten ontwricht gemeenschappen en families op een fundamenteel niveau. Het stigma dat vaak gepaard gaat met deze misdaden maakt het moeilijk voor overlevenden om steun te vinden en te herstellen. Dit stigma kan leiden tot sociale uitsluiting en verdere traumatisering, wat de cyclus van geweld en pijn verlengt.

Er is een dringende behoefte aan systemische verandering om seksueel geweld in oorlogstijden effectief aan te pakken. Dit betekent niet alleen meer media-aandacht en publieke bewustwording, maar ook beleidsmatige en juridische hervormingen die de rechten van overlevenden centraal stellen. Het is essentieel dat overlevenden van seksueel geweld betrokken worden bij elke stap van het ontwikkelen van interventies en dat er voldoende middelen beschikbaar worden gesteld om hen te ondersteunen.

Vasfije bij de installatie aan het Lange Voorhout

Vasfije uit Kosovo vertelt: “Ik ben een overlever van de 1999-oorlog van Kosovo. Ik was zestien toen ik werd ontvoerd en meegenomen vanuit mijn familiehuis. Ik ben verkracht door een Servische officier en een burger. Sinds de oorlog is geëindigd ben ik al aan het procederen voor gerechtigheid, maar daar is tot 2010 niets van gekomen. Ik heb mijn zaak gestart bij de rechtbank van Kosovo, die destijds door de EU-missie werd geleid. De rechtbank achtte beide daders onschuldig, maar we gingen in beroep en wonnen de zaak. De een werd veroordeeld tot tien jaar en de ander tot twaalf jaar. Zij brachten de zaak echter naar het hooggerechtshof van Kosovo en daar werd het eerdere vonnis vernietigd wegens gebrek aan bewijs. Ik lijd nog dagelijks, want zij hebben mijn jeugd en onschuld gestolen. We hebben gerechtigheid nodig om te kunnen helen.”

Thinking of you
Wanneer ik de installatie verlaat en naar het station loop, kan ik niet anders doen dan precies dat: thinking of them. Aan de vele mensen die lijden onder de verschrikkelijke gevolgen van seksueel geweld bij conflicten, de vele gezichten die achter de jurken schuilgaan. Ik realiseer me: we hebben gefaald.

Bekijk Selma’s videorapportage van de officiële opening van de installatie op de website van Heal Magazine

Waarom aandacht voor seksueel geweld in tijden van oorlog en genocide essentieel is