PvdA voor wetswijziging politiegeweld, neemt na kritiek zorgen etnisch profileren mee
Lilith bracht deze week het nieuws over een wetswijziging omtrent politiegeweld. Die gaat over politieagenten die lagere straffen kunnen krijgen dan binnen de ‘normale’ wet als zij van een misdaad verdacht worden. Het artikel leverde veel kritiek op van oplettende en bezorgde burgers die het lazen en een mail stuurden naar de Eerste Kamer. Maar ook politieke partijen reageerden met een verklaring of verduidelijking. Lilith nam contact op met Jeroen Recourt, die woordvoer Justitie is voor de PvdA in de Eerste Kamer en vroeg om een reactie.
Het amendement ligt nu in de Eerste Kamer. Kun je uitleggen wat de procedure is?
“We hebben een eerste vragenronde gehad vorige week. En gaan volgende week dinsdag een tweede rondje doen. Ik heb kritisch naar het document gekeken en mijn eerste conclusie is wel dat de rechten van burgers niet aangetast worden. Toch hebben wij nog een aantal vragen die de regering nog goed moet beantwoorden voordat onze zorgen zijn weggenomen.”
Wat zijn die?
“Wat er gebeurt is dat er onderscheid wordt gemaakt tussen de ambtsinstructie voor agenten en de ‘normale wet’. Dit wordt gedaan vanuit het idee dat er ook geweldsincidenten zijn zonder problemen. Dus als een agent schrikt en of een adrenaline rush krijgt. Hij zit voor zijn werk juist in gevaarlijke situaties en binnen die context moet je ook veroordeeld worden, niet als normaal persoon die een misdaad pleegt.”
Maar het is toch zo dat agenten die over de schreef gaan een lagere straf kunnen krijgen binnen de ambtsinstructie?
“Als je binnen de ambtsinstructie veroordeeld wordt kan je een maximum van drie jaar krijgen voor een delict. Dat is meer dan nu gebeurt. In praktijk zijn er weinig gevallen waar agenten langer veroordeeld worden. Bij Mitch Henriquez was dat ook een half jaar. Dus ik denk dat die strafstelling passend is. Je kunt als agent ook nog berecht worden voor bijvoorbeeld doodslag en dan geldt een veel hoger strafmaximum.”
Ik denk dat de zorg is dat nu alles makkelijker binnen de ambtsinstructie kan vallen en dus minder snel onder de ‘gewone wet’. Niet elke agent gaat over de schreef. Maar er is in het verleden geen bewijs voor dat degenen die dat wel doen ook adequaat veroordeeld worden “Daarom hebben wij ook vragen gesteld. Ik maak me zorgen dat een misdrijf binnen de ambtsinstructie zou vallen en dat tijdens de procedure naar voren komt dat het toch doodslag is. Dan wil ik niet hebben dat je niet veroordeeld kan worden daarvoor. Het tweede punt is de relatie tot de ambtsinstructie. Wat ik zelf belangrijk vind is de uitvoering van het politiewerk. Dus ik wil nog vragen naar diversiteit binnen de politie. Daar doet het kabinet echt nog te weinig aan. En we willen ook vragen wat er precies in de nieuwe ambtsinstructie staat en of er bijvoorbeeld ook rekening wordt gehouden met artikel 7 van de wet van de Politiewet. Dat is dat je nooit zwaarder geweld mag gebruiken dan noodzakelijk en moet inzetten op de-escalatie. De behandeling en stemming van deze vragen gebeuren waarschijnlijk na de zomer.”
Verder nog iets?
“Waar we ons ook zorgen over maken, al is het allemaal juridisch technisch wat moeilijker uit te leggen, is de ten laste legging. Het is normaal gesproken bij misdrijven zo dat de officier van justitie de baas is van het proces en die bepaalt wat de rechter mag toetsen. Die maakt dan een dagvaarding met meerdere strafbare feiten. Bijvoorbeeld als iemand vermoord is zeg je eerst moord, dan doodslag, dood door schuld en zware mishandeling met dood tot gevolg hebbend. De rechter kijkt dan waar er bewijs voor is. Zo zou het ook moeten zijn met de ambtsinstructie. Maar nu staat er dat een agent maar een ding ten laste gelegd kan worden.”
De ambtsinstructie stelt bijvoorbeeld ook verruimingen voor het gebruik van een vuurwapen 'ter beteugeling van oproerige bewegingen en andere ernstige wanordelijkheden’. Hierbij wordt niet gespecificeerd of er sprake moet zijn van levensgevaar, of dreiging is van een ernstig letsel aan een derde. Mensenrechtenorganisaties zoals Amnesty maken zich zorgen daarover. Je mag in theorie dan gewoon op een menigte schieten….
“Er wordt nu al rekening gehouden met de speciale status van de politie. Daar verandert deze wetswijziging niet veel aan. Je mag in theorie schieten op een menigte maar als je dat doet zal dit vermoedelijk gewoon in strijd zijn met de wet. Je moet niet alleen kijken naar de ambtsinstructie, maar ook naar artikel 7 van de Politiewet en daarin staat dat je alleen geweld mag gebruiken als er geen andere mogelijkheden meer zijn.“
Maar dit alles gaat van vertrouwen uit. Het idee dat politieagenten alleen over de schreef zullen gaan als er een verdedigbare reden voor is. Maar veel mensen, vooral van kleur, hebben dat vertrouwen niet en de politie heeft misschien wel een speciale functie, maar ook een machtspositie en -monopolie. Dát is waar de zorgen liggen.
“Een agent kan nog steeds voor doodslag vervolgd worden. Maar de keuze komt bij de officier van justitie en niet bij de rechter te liggen en dat amendement is daarom juist een verslechtering voor veel agenten, omdat de bewijslast lager is. Ik snap de angst van de afgelopen weken en jaren na alle misstanden. Toch denk ik niet dat de drempel hoger is omdat het makkelijker bij de officier van justitie komt als het misgaat.”
Dan komen we weer bij vertrouwen. Je moet erop vertrouwen dat de officier van justitie de juiste keuze maakt. Tot nu toe zijn er een handvol zaken die worden voorgelegd en nog steeds geen veroordelingen van agenten terwijl er *41 gevallen zijn van mensen die overleden zijn onder de verantwoordelijkheid van de politie, volgens mensenrechtenorganisatie Controle Alt Delete. Hoe kunnen we vertrouwen op het oordeel?
“Ik denk dat de officier van justitie eerder zou kiezen voor het overschrijden van de ambtsinstructie, wat nu mogelijk wordt. Dus ik zie de verhoging van de drempel om te veroordelen niet echt. Ik begrijp absoluut de angst voor institutioneel racisme en dat mensen daar makkelijker mee wegkomen . Maar het wordt vermoedelijk niet moeilijker om een agent die over de schreef gaat voor de rechter te brengen. En deze wet gaat daarbij over fysiek poltiegeweld en niet over etnisch profileren. De terechte zorgen hierover moeten we op een andere manier aanpakken, zoals ik al zei is diversiteit van de politie hiervoor heel belangrijk.”
Ja, maar groepen die de politie al wantrouwen en kwetsbaar zijn voelen zich niet veilig. En worden hierdoor onveiliger. Zo is een Marokkaans-Nederlandse man op 14 oktober 2018 in elkaar geslagen met wapenstok door agenten van politiebureau Hoefkade in Den Haag die zichzelf ‘Marokkanenverdelgers’ zouden noemen. Daar deinsden ze toen ook niet voor terug. Racisme is tevens bij wet verboden. Moet een dergelijke clausule niet meegenomen worden in de wetswijziging?
“Kijk, het is niet onze wet, maar die van de regering. We kunnen de wet in de Eerste Kamer niet meer wijzigen. Maar je maakt een goed punt. We kunnen wel de vraag neerleggen over of er rekening wordt gehouden met of politiegeweld raciaal gemotiveerd is of iets anders dergelijks binnen een bepaalde cultuur dat met machtsmisbruik of discriminatie te maken heeft en hoe dit doorwerkt in de vervolging en de straf. De minister is wel bepalend daarin. Dus het hangt af van hoe het opgepikt wordt. Maar we zouden inderdaad wel kleine duwtjes de goede kant op kunnen geven. “
Dat gaan jullie dus nu doen?
“Het moet nog fractiebreed geaccepteerd worden, maar ik denk van wel”
De regering zei tevens ook dat deze wet niet per se nodig is, gezien agenten in de praktijk toch al een andere status hebben. Waarom is die er dan?
“Voor mij had deze wet niet gehoeven maar ik snap wel dat de taak van politie wezenlijk anders is dan wanneer je een gewoon persoon bent. Daar werd eerder al rekening mee gehouden en nu wordt het gewoon op papier gezet. Zodat een agent ook niet het gevoel krijgt dat hij niet als crimineel behandeld wordt na gewelddadig ingrijpen.”
Wij hebben ook contact opgenomen met D66 in de Eerste Kamer om een reactie te krijgen op de kritiek vanuit de samenleving op het amendement. We hebben op tijd van publicatie nog geen officiële reactie ontvangen. Wanneer we die wel krijgen, zullen we hem toevoegen. Wel heeft D66 in de Tweede Kamer al gereageerd via andere media. En het volgende gezegd:
Tweede Kamerlid Maarten Groothuizen (D66) vindt de ophef niet terecht, vertelde hij op NPO Radio 1. "De bewijslast ligt nu een stuk lager. Dus eigenlijk introduceert de wet een extra strafbepaling die er mogelijk voor kan zorgen dat de agenten sneller zich voor de rechtbank moeten verantwoorden. Een license to kill is het absoluut niet."
D66-kamerlid Groothuizen vindt het niet zijn taak als Tweede Kamerlid te oordelen of het niet verstandiger is dat advies af te wachten.
“GroenLinks heeft net als de meeste andere partijen in de Tweede Kamer ingestemd met dit wetsvoorstel: als we van politieagenten vragen om een stap vooruit te zetten, waar anderen (en dus ook wij) een stap naar achteren doen dan moeten we ze in dit soort toch al terecht zwaarbeladen incidenten niet bij voorbaat al onder verdenking stellen. Dat verandert natuurlijk zodra het erop lijkt dat politieagenten zich schuldig hebben gemaakt aan disproportioneel geweld.
Als er opzet in het spel is en een agent dus buiten ambtsinstructie heeft gehandeld, kan een agent gewoon net als nu worden vervolgd en zwaarder worden bestraft dan met de instructie in dit wetsvoorstel. GroenLinks denkt dat met dit wetsvoorstel de juiste balans is gevonden tussen het beschermen van de burger enerzijds en de rechtspositie van de agent anderzijds, en heeft daarom voor dit wetsvoorstel gestemd.*Dit betekent dat de politie de bevoegdheid heeft om geweld te gebruiken. Maar het gebruik van geweld moet wel aan een aantal regels en voorwaarden voldoen. Zo mag er bijvoorbeeld alleen geweld gebruikt worden als er geen andere opties zijn.”
*Oneworld interviewde Dionne Abdoelhafiezkhan van Control Alt Delete over wie de mensen zijn die overleden in verantwoordelijkheid van de politie
*Artikel 7.1. De ambtenaar van politie die is aangesteld voor de uitvoering van de politietaak, is bevoegd in de rechtmatige uitoefening van zijn bediening geweld of vrijheidsbeperkende middelen te gebruiken, wanneer het daarmee beoogde doel dit, mede gelet op de aan het gebruik hiervan verbonden gevaren, rechtvaardigt en dat doel niet op een andere wijze kan worden bereikt. Aan het gebruik van geweld gaat zo mogelijk een waarschuwing vooraf.
Lees hier ook de uitgebreide toelichting op de ambstinstructie en waarom mensenrechtenorganisaties zich ernstige zorgen maken om dit amendement. Onder andere vanwege onderstaande:
“Eén van de verruimingen betreft ook het gebruik van een vuurwapen 'ter beteugeling van oproerige bewegingen en andere ernstige wanordelijkheden’. Hierbij wordt niet gespecificeerd of er sprake moet zijn van levensgevaar, of dreiging is van een ernstig letsel aan een derde. ‘En zelfs zonder te specificeren dat het vuurwapen gericht moet zijn op een specifiek persoon, laat staan dat van deze persoon de eerdergenoemde bedreiging moet uitgaan’, schrijft Amnesty International alarmerend. Theoretisch legitimeert de nieuwe ambtsinstructie dus het lukraak schieten in een menigte, zoals bijvoorbeeld een demonstratie.
De nieuwe ambtsinstructie geeft agenten straks mogelijk een ruimere bevoegdheid om pepperspray en een taser te gebruiken bij iedereen die zich verzet tegen een aanhouding. Volgens de Orde van Advocaten staat in de ambtsinstructie niet bij welke strafbare feiten deze wapens ingezet mogen worden. Het artikel waarin dit voorheen werd opgenomen, is gewijzigd en/of verwijderd. ‘Als gevolg daarvan is het gebruik van pepperspray en een stroomstootwapen generiek toelaatbaar bij elke aanhouding, of het nu gaat om een overval of over wildplassen’, waarschuwt de Orde van Advocaten.”
Lees ook: Politie mag onder nieuwe ambtsinstructie mogelijk meer geweld gebruiken
Update 18 juni 2020
Controle Alt Delete komt met een petitie waarin ze de Minister van Justitie en Veiligheid oproept om actie te ondernemen tegen racisme en politie geweld.
Teken de petitie hier