Wanneer houden we op met geschokt zijn over (seksueel) onrecht en doen we iets?
De Boos-uitzending van donderdag 20 januari over seksueel geweld en intimidatie door Marco Borsato, Ali-B, Jeroen Rietbergen en nog een anonieme regisseur deed terecht veel stof opwaaien. Honderden, als niet duizenden, ontstaken in woede en waren geschokt over de misdaden en angstcultuur die bij The Voice of Holland heerst (TvoH). Toch vraag ik me af wat we nog meer kunnen doen behalve de cyclus van #fauxontwaardiging herhalen?
Ook ik heb met oprechte horror en afschuw naar de uitzending gekeken. Mijn maag draaide zich steeds meer om naarmate de show vorderde. Sindsdien heb ik met moeite weer de draad kunnen oppikken door hoe verontrustend de verhalen zijn. Het zijn niet alleen de aantijgingen die van een uitermate storende orde zijn, maar ook de zwijgcultuur die mij rillingen geven. “The only thing necessary for the triumph of evil is for good men to do nothing”, is een bekend citaat van (waarschijnlijk) Amerikaanse filosoof John Stuart Mill. Of de omstanders ‘goed’ of ‘fout’ zijn is in mijn optiek irrelevant. Ze zijn als meelopende meerderheid in ieder geval wel degenen die ervoor zorgen dat de status quo de status quo blijft.
Het ontplofte online, in alle kranten en (dag-)bladen. Overal geeft men (mezelf incluis) hun mening over de gebeurtenissen, wat ergens een goed teken is want er wordt in de openbaarheid over gesproken maar toch knaagt er iets. Dit is namelijk wat we altijd doen. Het voelt als de nieuwste hype die voor verandering soms noodzakelijk is, maar waar de aandacht vaak ook weer verslapt als de news cycles iets anders hebben gevonden. Ik heb vaak moeite om daaraan deel te nemen. Omdat het om echte mensen en structurele problemen gaat, die bij de explosieve aandacht alleen niet altijd zijn gebaat.
Van de eeuwenlange feministische strijd tot aan #zeghet in Nederland die vrouwen en lhbt+-personen opriep hun ervaringen met seksueel geweld te delen, tot aan de #metoo-beweging die een revolutie ontketend heeft en #TimesUp van Oprah Winfrey. De val van het patriarchaat, gestoeld op machtsmisbruik en geweld, die vaak gepaard gaat met witte cisheterosuprematie en welvaart zou in zicht zijn. Maar waarom ben ik dan duizelig van de cirkels waarin we bewegen?
Beweging
Ik ben gevraagd door media om te komen praten over de Boos-uitzending en seksueel geweld. Over waarom het nooit de schuld van slachtoffers is en we daders aansprakelijk moeten houden. Over waarom je als machtig mens altijd meer verantwoordelijkheid draagt ten opzichte van iemand waarbij je in persoonlijke of professionele setting meer macht hebt. Over de schuld en schaamte die vrouwen (en anderen) voelen wanneer zij verkracht of aangerand worden, waardoor ze zichzelf niet eens als slachtoffer herkennen (de meisjes uit de uitzending en mezelf incluis) en daders die dondersgoed weten wat ze aanrichten met geweld wegkomen. Over de backlash richting #metoo omdat velen - die graag contraire standpunten innemen om zich tegen de ‘woke-beweging’ te keren - niet begrijpen dat het grijs gebied tussen gelijkwaardige partners waar soms fouten kunnen worden gemaakt, niet hetzelfde is als systematisch seksueel geweld en misbruik dat in alle culturen, sectoren en ruimtes voorkomt. En dat we over beiden moeten praten om de angel eruit te halen.
Maar het is moeilijk balanceren tussen egostrelings dat ‘mijn stem’ belangrijk is, terwijl tientallen meisjes anoniem op televisie hun verhaal moeten doen vanwege wat hen is aangedaan en de wetenschap dat mijn stem daarom misschien inderdaad belangrijk en krachtig is. Maar ik ben moe. Ik ben moe van de herhaling, de analyses, de meningen, het gesoebat, het verdedigen en overtuigen. Ik ben moe dat de pijn en ellende van velen de prijs is die we moeten betalen voor de overwinning van sommigen, met name rijke cishetero witte mannen (maar maak je geen illusies, want iedereen kan zich schuldig maken aan seksueel geweld, alleen vanuit verschillende machtsposities).
Hoewel het gesprek ook belangrijk is, vroeg ik me toch af: wat kunnen we bijdragen dat niet alleen maar praten en reageren is maar ook zoden aan de dijk zet? Ik heb zeer zeker niet alle antwoorden, maar ik hoop wel te kunnen inspireren voorbij de waan van de dag te gaan en onszelf uit te dagen iets langer, secuurder en verder na te denken en handelen.
Wetsvoorstel seksueel misdrijven
We leven in een rechtsstaat waar er door rechters besloten wordt wat de consequenties van misdaden zijn. Maar soms moet de rechtsstaat een hand geholpen worden, want zoals vaak bewezen gaan daders van seksueel geweld vrijuit omdat de wetten niet up to date zijn met de tijden. Sinds 2019 was voormalige minister van Justitie Ferd Grapperhaus bezig met een wetsvoorstel dat de drempel om verkrachting te bestraffen verlaagt. Voorheen was het namelijk zo dat verkrachting pas bij een expliciete ‘nee’ strafbaar was.
“Volgens de wet is verkrachting iemand dwingen tot het ondergaan van handelingen die (mede) bestaan uit het seksueel binnendringen van het lichaam door middel van (bedreiging met) geweld of door middel van (bedreiging met) een andere feitelijkheid. Kortom: er moet sprake zijn van dwang, door (bedreiging met) geweld of een andere feitelijkheid. Die dwang moet tot seksuele handelingen leiden waarbij het lichaam wordt binnengedrongen. Is dat het geval, dan is een veroordeling voor verkrachting mogelijk’, schrijft Wet & Recht.
Maar bij dit wetsvoorstel wordt het mogelijk om alle vormen van ‘onvrijwillige seks’ strafbaar te maken, ook gevallen waarbij de vermeende dader beter had moeten weten. Het laatste dat bekend was over die wet is dat die in 2024 doorgevoerd zou worden, omdat Grapperhaus vond dat met oog op tekorten bij politie en justitie, zij de tijd moeten krijgen zich op de verandering voor te bereiden. Amnesty International maakte een petitie om de minister te vragen toch vaart te maken, gezien de nood hoog is.
Ook is er door feministen kritiek geleverd op de inhoud van het wetsvoorstel, omdat je een lagere straf krijgt voor die zogenaamde ‘onvrijwillige seks’ dan voor een gewelddadige verkrachting. Anderen vrezen weer dat de beschuldigingen en aangiftes door de drempel te verlagen legio zullen zijn en vermeende daders - die wellicht onschuldig zouden kunnen zijn - met te weinig bewijs veroordeeld zullen worden.
Goed om te weten is dat er volgens Amerikaans onderzoek momenteel in 5 procent van de gevallen valse aangiftes wordt gedaan. Daar is in Nederland nooit onderzoek naar geweest.
Wat we in ieder geval wél weten is dat er ook hier verdachten van verkrachting zelden veroordeeld worden, vaak komt het niet eens tot een zaak. Het is begrijpelijk dat sommigen angstig zijn voor wanpraktijken, maar dat is een hypothetisch scenario dat niet berust is op feitelijkheden. Wellicht zou het beter zijn eerst te handhaven op basis van de feiten die we wél kennen, namelijk dat veel vrouwen met seksueel geweld te maken hebben dat vaak onbestraft blijft.
Raad van State
Het wetsvoorstel ligt dus inmiddels bij de Raad van State, het adviesorgaan van de overheid. De RvS moet eerst advies geven over een wetsvoorstel voordat de Tweede Kamer zich erover buigt. Vervolgens gaat de wet naar de Eerste Kamer die ook een oordeel erover moet vellen.
Ik heb even met de Raad van State gebeld. Volgens een woordvoerder kan het wel 2 tot 3 maanden duren voordat er een definitief advies komt, vanwege de complexe aard van de wet. Het zou hierbij namelijk gaan om het fundamenteel veranderen van de grondslag van waarom iets strafbaar is of wordt. Dat betekent dat een variatie aan gedragingen al strafbaar zouden zijn. Bijvoorbeeld grensoverschrijdend gedrag online, of seksuele intimidatie. Je zou ook minder hoeven aan te tonen en te bewijzen. Dat heeft ook gevolgen, bijvoorbeeld voor het OM dat meer zaken zou moeten onderzoeken, omdat er simpelweg meer strafbaar is. Dus vergt het volgens de RvS veel tijd om te kijken of het juridisch, technisch, wets- en beleidsmatig klopt. Maar ook of een dergelijke wet überhaupt effectief kan zijn, te handhaven is en of er geld voor is. Daar buigt het orgaan zich de komende maanden over.
Minister Dilan Yesilgöz
Eerder stelde Grapperhaus de wet pas in 2024 door te willen voeren. Omdat er nu een nieuw kabinet is ligt de beslissing bij kersverse minister Dilan Yesilgöz, die onlangs in opspraak raakte als minister van ‘law en order’-partij VVD omdat ze twijfelachtig deed over handhaven van coronaregels. Het is hopen dat zij van plan is het wetsvoorstel wel serieuzer te nemen dan haar voorganger.
We moeten uiteraard het wetsproces zich laten voltrekken. Het is al historisch dat Nederland zich hiermee bezighoudt. Eerder schreef socioloog Justine van Beek een artikel op OneWorld waarin de wet en al het wikken en wegen eromheen goed wordt uitgelegd.
Maar het is belangrijk ons te informeren over deze processen, zodat we weten wie we kunnen aanspreken mocht het er niet van komen. Naast je uitspreken tegen seksueel geweld en je steun uitspreken voor slachtoffers, moeten we ook pleiten voor systemische verandering. Op de werkvloer en met betrekking tot de werkcultuur, maar ook binnen de hoogste politieke organen van ons land die bepalen hoe we met elkaar omgaan en wat de consequenties zijn als het niet op humane en respectvolle wijze gebeurt.
TLDR:
Wet seksuele misdrijven wordt aangepast. Bij dit wetsvoorstel wordt het mogelijk om alle vormen van ‘onvrijwillige seks’ strafbaar te maken, ook gevallen waarbij de vermeende dader beter had moeten weten. Het laatste dat bekend was over die wet is dat die in 2024 doorgevoerd zou worden, omdat Grapperhaus vond dat met oog op tekorten bij politie en justitie, zij tijd moeten krijgen zich op de verandering voor te bereiden. Het wetsvoorstel ligt dus inmiddels bij de Raad van State, het adviesorgaan van de overheid. Dat moet eerst advies geven over een wetsvoorstel voordat de Tweede Kamer zich erover kan buigen. Dat kan 2 tot 3 maanden duren. Vervolgens gaat de wet naar de Eerste Kamer die ook een oordeel erover moet vellen. Omdat er nu een nieuw kabinet is ligt de eindbeslissing bij de kersverse minister Dilan Yesilgoz.
Wat kan jij doen naast je uitspreken tegen seksueel geweld en je vrienden en jezelf erop aanspreken? In de gaten houden wat er met deze wet gebeurt en ervoor zorgen dat waar je zelf werkt goede maatregelen geïmplementeerd en getroffen worden.
Lees ook: we moeten het hebben over daderschap
Heb je zelf met seksueel geweld te maken?
Slachtofferhulp Nederland (0900-0101, ma t/m vr 08.00 – 20.00 uur of via de chat op www.slachtofferhulp.nl)
Centrum Seksueel Geweld (0800-0188, 24/7 bereikbaar. Chat ma t/m vr 16.00 – 06.00 uur, za en zo van 20.00 tot 06.00 uur of via de chat op www.centrumseksueelgeweld.nl)
Mind Korrelatie (0900-1450, ma t/m vr van 09.00 tot 21.00 uur, of via de chat op www.mindkorrelatie.nl)
Noot van de redactie:
Bij Lilith zijn we op zoek naar verslaggevers die dieper zouden willen duiken in politieke en maatschappelijke thema’s, zoals seksueel geweld. Interesse? Sollicitaties kunnen naar sollicitatie@lilithmag.nl