We moeten het hebben over daderschap

‘Wat heeft #MeToo nou opgeleverd?’ De vraag is me meer dan eens gesteld. Alsof de beweging – die in een sneltreinvaart terechtkwam door de aanklachten tegen Harvey Weinstein – een kwantificeerbaar doel had. #MeToo was naar mijn idee vooral bedoeld om duidelijk te maken hoe wijdverspreid seksueel geweld überhaupt is. Als steuntje in de rug voor andere slachtoffers (of: overlevers). Absoluut, het zou mooi zijn als alle – bekende maar ook minder bekende – misbruikers achter slot en grendel zouden verdwijnen, maar het zou pas echt prachtig zijn als seksueel grensoverschrijdend gedrag niet meer voorkomt. Dat vergt onder meer systemische verandering, schrijft Hasna El Maroudi.

De nieuwe minister van Justitie en Veiligheid, Dilan Yeşilgöz-Zegerius, erft het plan van haar voorganger (Grapperhaus) om alle vormen van onvrijwillige seks strafbaar te maken als verkrachting. Als het wetsvoorstel het haalt betekent het dat ‘dwang’ en ‘geweld’ niet langer het uitgangspunt zijn binnen het verkrachtingsdelict. Het ontbreken van instemming (consent) is dan voldoende. Juridisch gezien zou dat een enorme doorbraak kunnen betekenen, omdat het iets van verlichting biedt voor de slachtoffers. Ze hoeven straks in ieder geval niet meer te bewijzen dat ze bij de nek zijn gegrepen en geen kant meer op konden, dat ze ‘nee’ hebben geroepen en onomwonden duidelijk hebben gemaakt dat ze tegen hun wil in iets werd aangedaan. Als we iets weten over seksueel geweld is het wel dat het in vele verschillende vormen en gradaties voorkomt – en de fysieke reactie erop van slachtoffers verschillend is. Van fight, tot flight tot freeze. Lees hier meer daarover.

De basis voor een systemische verandering zou met dit wetsvoorstel gelegd kunnen zijn. Alleen, het vervolgen en straffen van daders voorkomt niet per se dat andere mensen zich hier ook schuldig aan maken. Men denkt vaak dat – hoge – straffen afschrikwekkend werken, maar onderzoek na onderzoek toont aan dat dat niet geval is. Zie ook bijvoorbeeld dit(.pdf) rapport van Amnesty over de doodstraf. Willen we seksueel grensoverschrijdend gedrag voorkomen, dan zal er meer moeten gebeuren. Naast systemische verandering, is ook een mentale verandering nodig. Samenleving breed. 

Dat bleek ook wel uit het optreden van televisiemaker John de Mol in het BNNVARA-programma BOOS. Hierin reageerde hij op aantijgingen van seksueel geweld en grensoverschrijdend gedrag door een aantal medewerkers in het tv-programma The Voice, te weten Jeroen Rietbergen, Ali B., een regisseur en Marco Borsato. 

De Mol had zichzelf uitgenodigd. Hij wilde de uitzending zien en daarna op tape alle vragen die Tim Hofman had beantwoorden. Het was je reinste machtsvertoon. ‘Kijk mij eens mijn mannetje staan, mij krijg je niet klein’, moet hij hebben gedacht. Maar dat was voordat hij aan heel Nederland liet zien waar een grote mijnheer klein in kan zijn. 

Op de vraag wat er zou moeten gebeuren om (seksueel) grensoverschrijdend gedrag op de werkvloer te voorkomen, zei hij dat vrouwen die dit wordt aangedaan – in veel gevallen overigens nog slechts meisjes – zich zouden moeten uitspreken. Er melding van zouden moeten maken. Of letterlijk:

“Het is een breder probleem dat vrouwen niet snel melding maken van dit soort zaken. Dat is een landelijk, breed probleem. Vrouwen hebben kennelijk een soort schaamte.” 

Om vervolgens in één adem te verklaren dat hij het zich allemaal gewoon niet kan voorstellen. 

Het was ongetwijfeld niet zijn bedoeling, maar een betere illustratie van wat het probleem is, kon hij niet geven.

De mediatycoon heeft kennelijk he-le-maal niets geleerd van wat er al jaren in internationale media gezegd, geschreven en getoond is over seksueel grensoverschrijdend gedrag. Dat je het niet kunt stoppen door de slachtoffers aan het werk te zetten, dat het niet de schuld is van de vrouwen, maar dat je het kwaad bij de wortels moet aanpakken en uitroeien. En ja, John, l’enfer c’est les Hommes. En ja, lezer, ik weet heus dat ook vrouwen zich schuldig maken aan seksueel geweld – dat het probleem groter is dan mannen alleen – maar als je de cijfers erop naslaat zijn het vooral mannen.

Het is al miljoenen keren opgeschreven en uitgelegd. Vrouwen spreken zich niet uit om talloze redenen. Schaamte, een (misplaatst) gevoel van schuld, of omdat het ‘zijn woord tegen het hare is’ en de vrouw in kwestie (vaak terecht) bang is niet te worden geloofd. En doen ze dat wel, hebben ze zelfs bewijs en doen ze alles volgens het boekje – zoals we eerder op Lilith schreven – dan nóg staan slachtoffers uiteindelijk vaak machteloos en is zijn ontkenning genoeg om haar gerechtigheid te ontzeggen. Ja, dat is een breed probleem, maar in deze niet hét probleem. 

Let wel: we weten nu allemaal dat Harvey Weinstein een vreselijke man is. Maar de eerste reacties na de massale beschuldigingen aan zijn adres waren ook in Nederland die van twijfel en ‘het is een heksenjacht’ (yes, Jessica Durlacher, I’m looking at you). De vrouwen zouden slechts uit zijn geweest op Harveys geld. Sommigen zagen er zelfs een vooropgezet plan in. 

In een reactie noemt Ali B. de aantijgingen Trial by Media. Hij is niet de eerste, en zal niet de laatste zijn, die zich hierachter probeert te verschuilen. Waar hij, en vele anderen aan voorbij gaan is dat het Nederlands recht tot op heden (vermeende) slachtoffers onvoldoende beschermt, dat dit de enige manier is waarop ze kunnen voorkomen dat anderen hetzelfde wordt aangedaan als hen is aangedaan. (Frappant hoe de wereld altijd lijkt te denken dat aangiftes of aanklachten altijd gaan over de slachtoffer, terwijl de intrinsieke motivatie om naar buiten te treden vaak juist buiten het slachtoffer te vinden is. Ter voorkoming dat een man zijn gedrag kan voortzetten) Bovendien, de journalistiek is aan ander bewijslast gebonden dan justitie. En gelukkig maar.

Nu is Hilversum geen kopie van Hollywood (al stijgt bij sommigen de bekendheid naar het hoofd en denken ze van wel). Toch zongen na de val van Weinstein ook in Hilversum talloze namen rond. Iedereen kende wel iemand die iemand kende die op zijn of haar beurt had gehoord van die man(nen) met de grijpgrage handjes, of die jonge radio-dj die zijn vriendin annex collega geregeld in elkaar mepte. Het vergt journalistiek nogal een lange adem – en een sterke maag – om in je eigen stinkende vijver te blijven vissen tot de onderste steen eindelijk boven is.

Dankzij het werk van uitstekende journalisten werd uiteindelijk onomstotelijk bewezen dat Weinstein daadwerkelijk het monster uit de verhalen van de eerste dappere getuigen was, zo niet enger. Dat was niet makkelijk, zo blijkt ook uit het verhaal van Ronan Farrow. Farrow wilde aanvankelijk zijn onderzoek naar Weinstein onder de vlag van zijn werkgever NBC maken, maar de omroep wilde het verhaal niet naar buiten brengen. Volgens Farrow onder druk van de advocaten van Weinstein (en om te voorkomen dat beschuldigingen aan het adres van Matt Lauer, presentator van Today, aan het licht zouden komen. Iets dat uiteindelijk toch gebeurde). Uiteindelijk wist Farrow The New Yorker te overtuigen en kon hij zijn onderzoek daar afmaken. 

Ook bij Lilith zijn er verhalen over Ali B. binnengekomen. Helaas konden wij met onze beperkte middelen het verhaal journalistiek niet uitwerken. We zijn desondanks blij dat BNNVARA, Boos en in het bijzonder Tim Hofman zich hierin hebben vastgebeten en niet hebben losgelaten. Makkelijk is anders; als journalistieke organisatie loop je bij een dergelijk onderzoek tegen enorm veel hordes op. Het is niet voor niets dat ook het andere tijdschrift waar de twee vermeende slachtoffers van Ali B. bij hebben aangeklopt uiteindelijk heeft besloten niets met het verhaal te kunnen doen. Pas na de oproep van Boos om grensoverschrijdend gedrag bij hen te melden, werd duidelijk hoe wijdverspreid het vermeende gedrag is.

‘Uit onderzoek van Rutgers komt naar voren dat 53% van de vrouwen en 19% van de mannen te maken heeft gehad met een vorm van seksuele grensoverschrijding, variërend van seksueel geweld tot ongewenst zoenen en aanraken. 22% van de vrouwen en 6% van de mannen is slachtoffer geweest van een vorm van seksueel geweld. Uit ander onderzoek van Rutgers blijkt dat 11% van de meisjes en 2% van de jongens tussen de 12 en 25 jaar wel eens iets seksueels gedaan of toegelaten hebben dat ze niet wilden. Uit de slachtoffermonitor van de Nationaal Rapporteur Mensenhandel komt naar voren dat in 2016 naar schatting 20.800 kinderen van twaalf tot en met zestien jaar aangaven slachtoffer te zijn geweest van een ernstige vorm van fysiek seksueel geweld. Het aantal meldingen van kinderpornografisch materiaal en andere vormen van online kindermisbruik bij de politie is hoog en is de afgelopen jaren fors gestegen naar ruim 30.000 in 2018. Uit een representatieve steekproef onder 20.000 jongeren volgt dat 14% van de meisjes en 6% van de jongens in de leeftijd van twaalf tot 25 jaar ten minste een onaangename ervaring met sexting heeft gehad. Volgens Europees onderzoek heeft 73% van de Nederlandse vrouwen een vorm van seksuele intimidatie meegemaakt.’ Bron: Rijksoverheid

Dat brengt me terug bij de vraag ‘wat heeft Me Too nu eigenlijk opgeleverd?’ Het antwoord is nogal onbevredigend. Ja, wettelijk is er iets aan het schuiven, al gaat de wet, mits hij erdoorheen komt pas in 2024 gelden, en gaat deze wat mij betreft nog niet ver genoeg. De samenleving loopt in de tussentijd nog steeds in cirkels, bespreekt dezelfde argumenten, somt dezelfde verbazingen op als eerder, zoals Clarice zo treffend schrijft. Eigenlijk is het bizar dat we ons nog steeds verbazen, te meer omdat we de cijfers kennen. Wellicht zou het helpen als we niet langer in termen van slachtofferschap denken, maar meer in termen van daderschap. Dat bijna driekwart van de vrouwen een vorm van seksuele intimidatie heeft ervaren komt niet door een paar rotte appels, maar door de daden van veel te veel mannen. Laten we het eens over hen hebben.

————-

Noot van de redactie:

Bij Lilith zijn we op zoek naar verslaggevers die dieper zouden willen duiken in politieke en maatschappelijke thema’s, zoals seksueel geweld. Interesse? Sollicitaties kunnen naar sollicitatie@lilithmag.nl

Heb je zelf met seksueel geweld te maken?

Slachtofferhulp Nederland (0900-0101, ma t/m vr 08.00 – 20.00 uur of via de chat op www.slachtofferhulp.nl)

Centrum Seksueel Geweld (0800-0188, 24/7 bereikbaar. Chat ma t/m vr 16.00 – 06.00 uur, za en zo van 20.00 tot 06.00 uur of via de chat op www.centrumseksueelgeweld.nl)

Mind Korrelatie (0900-1450, ma t/m vr van 09.00 tot 21.00 uur, of via de chat op www.mindkorrelatie.nl)