Ken je plek: Refresh Amsterdam

Steeds meer mensen zijn het erover eens dat de kunst en culturele instellingen inclusiever moeten. Maar hoe creëer je die verandering? Zet de nieuwe tweejaarlijkse kunstmanifestatie Refresh Amsterdam een stap in de goede richting? Tonya Azalea Sudiono nam voor Lilith een kijkje.

Refresh Amsterdam is een gloednieuwe tweejaarlijkse kunstmanifestatie verspreid over de hoofdstad. Het is geboren uit het idee dat er in de culturele sector veel gepraat wordt over diversiteit en inclusiviteit, terwijl concrete verandering uitblijft. Imara Limon, een van de weinige zwarte vrouwelijke curators en conservators binnen Nederland, beschouwt het als haar hoogste prioriteit om ruimte te creëren voor verhalen die ontbreken in de museumcollectie, voor wat nu nog blinde vlekken zijn.

Voor de eerste editie van Refresh Amsterdam werd een open call uitgeschreven, waar meer dan 200 up-and-coming kunstenaars werk voor instuurden. Het thema: sense of place. Hieruit werden 25 uiteenlopende kunstenaars geselecteerd voor de expo in Het Amsterdam Museum: van We Sell Reality tot Nicole van Harskamp en van Simon(e) van Saarloos tot Tja Ling Hu. Ook zijn vijf werken aangekocht door het museum, voor het refreshen van de kunstcollectie. 

Maar waar kom je echt vandaan?

De expositie opent met het werk van Tja Ling Hu. Haar verfijnde tekeningen verbeelden op een prachtige manier het thema sense of place. De migratie van haar voorouders van China naar Nederland staat hierin centraal. De werken zijn in een cirkelvormige installatie op poten opgesteld, zodat je letterlijk in het verhaal stapt en om je heen kunt kijken terwijl het verhaal zich ontvouwt. De Rotterdamse kunstenares is pas op latere leeftijd op zoek gegaan naar verhalen over haar roots, omdat er thuis bar weinig over werd gesproken. Pas toen ze met dit werk begon en haar ouders en grootouders begon te interviewen, kwamen voorzichtig de tongen los. 

Wat is mijn afkomst? Je begint jezelf die vraag te stellen om je plek in het nu beter te begrijpen. De vraag dringt zich vaak nog sterker op als je buiten de witte norm valt, simpelweg omdat die ene vraag dan geregeld wordt gesteld: ‘Maar waar koam je echt vandaan?’ 

“Ik heb helemaal niks met mijn afkomst”

Cabaretier Andries Tunru verklaarde dit jaar in De Slimste Mens: “Ik heb helemaal niks met mijn afkomst.” Blijkbaar is het niet voor iedereen noodzakelijk om de vraag te kunnen beantwoorden, waar je ‘echt’ vandaan komt. Ik lees dat als een rebels statement: Tunru hoeft aan helemaal niemand verantwoording af te leggen door met een mooi verhaal te vertellen over zijn afkomst. Hij is er en hij heeft het recht om hier te zijn. 

Tegelijkertijd komt Tunru’s uitspraak vanuit een luxepositie. Stel je voor dat je niet mag werken, omdat je uit een ander land afkomstig bent en niet de juiste papieren bezit? Met hun videoinstallatie ‘Open Studio’ laat kunstcollectief We Sell Reality zien dat ongedocumenteerden niets liever willen dan werken, wat in Nederland onmogelijk is zonder de juiste papieren. Voor ongedocumenteerden is hun afkomst iets waardoor ze dagelijks worden beperkt.

Mijn naam is taal

Een andere participerende kunstenaar die aanzet tot het beter leren kennen van je plek, is Nicole van Harskamp. Met het project Mijn Naam is Taal nodigt ze bezoekers uit om hun naam te noemen, uit te leggen waar ze vandaan komen, van wie ze hun naam hebben gekregen, en wat hun naam betekent. Aan de hand van vier groepsgesprekken doet Van Harskamp onderzoek naar de geschiedenissen die in namen van Amsterdammers doorwerken. Zo ga ik aan de slag met het aanmeldformulier:

Tonya Azalea Sudiono.
Eigenlijk hoort daar een Chinese achternaam te staan, maar Chinezen werden - mede als gevolg van de dekoloniale naweeën - gediscrimineerd in Indonesië. In de koloniale tijd hanteerde Nederland het verdeel- en heersprincipe in hun omgang met Indonesiërs en Chinese handelaren. Na de koloniale overheersing kwamen de twee bevolkingsgroepen tegenover elkaar te staan.

Mijn grootouders van vaderskant moesten hun Chinese naam en daarmee een stukje identiteit verloochenen en een Indonesische achternaam kiezen. Dat werd Sudiono. Sudi- betekent ‘zorg’ en -ono staat voor ‘er is, bestaat’. Zorg voor wat er bestaat.

Uiteindelijk werd de discriminatie mijn opa van moederskant teveel. Op een avond lieten ze alles achter en vertrokken ze in het geheim met slechts een paar hutkoffers per vliegtuig naar Nederland. Mijn opa’s gezin behield hierdoor zijn Chinese achternaam: Tan. 

Qua voornaam ben ik vernoemd naar een Russische bodybuildster. Opdat ik groot en sterk zou worden. 

Mijn tweede naam is de bloemenstruik Azalea, die oorspronkelijk in China en Japan groeit en die bekend staat om zijn kleurigheid en taaiheid. Voor zover bekend dook de azalea in Nederland voor het eerst in 1680 op. De plant werd meegebracht door VOC schepen.

Azalea staat bekend als het ‘Ik-denk-aan-thuis-struikje’ in China.

Als ik mijn onfeilbare oma uit Indonesië (90) app met vragen over onze naam, stuurt ze ongeduldig: ‘ik heb je toch al eens verteld wat Sudiono betekent?’ Ik raak zowaar ontroerd door de diepere achterliggende betekenislagen die (opnieuw) aan het licht komen. En door mijn oma’s pinnige antwoord.

Onze stad Amsterdam

Als er iets is wat deze expositie en het thema sense of place laten zien, dan is het wel dat het vinden van je plek actie vereist. Niet alleen van de nieuwkomer (bijvoorbeeld door het leren van de Nederlandse taal en gebruiken), maar ook van de maatschappij (door mensenrechten in acht te nemen) en haar instituties, waaronder musea (door een plek te zijn voor verschillende soorten mensen). Want zoals mijn eigen naam-onderzoek laat zien, is een plek waarin je als volwaardig mens met je eigen naam wordt erkend, niet overal en voor iedereen vanzelfsprekend. 

Door ruimte te bieden aan verschillende perspectieven, wordt met Refresh Amsterdam de ruimte geopend voor een stad die aan alle Amsterdammers toebehoort.