Kies wijzer met Lilith: Bestaanszekerheid
Het is bijna zover: op 22 november mogen Nederlanders vervroegd naar de stembus voor de Tweede Kamerverkiezingen. Het huidige (demissionaire) kabinet-Rutte IV kon na een maandenlange discussie over het asielbeleid niet tot een consensus komen en is op 7 juli 2023 gevallen. Twee jaar sinds de laatste verkiezingen is er op politiek vlak veel veranderd: denk aan GroenLinks en de PvdA die nu met een gezamenlijke lijst en een gezamenlijk programma meedoen aan deze verkiezingen, of aan Pieter Omtzigt en zijn nieuwe partij, NSC. Om ervoor te zorgen dat kiezers door de bomen het bos nog kunnen zien, vroeg de redactie van Lilith Magazine aan haar lezers welke politieke onderwerpen ze belangrijk vinden bij het kiezen van een partij. De komende dagen vind je hier de analyse van de redactie.
BESTAANSZEKERHEID
Bestaanszekerheid is gemiddeld het belangrijkste thema voor kiezers, zo bleek uit een peiling van onderzoeksbureau Ipsos. Uit een poll van de redactie blijkt dat ook de lezers van Lilith Magazine bestaanszekerheid en gelijkwaardigheid belangrijk onderwerpen vinden bij het bepalen van hun stemkeuze op 22 november.
Bestaanszekerheid is een breed onderwerp, dat onder meer gaat over het hebben van voldoende inkomen, een dak boven je hoofd, toegang tot goed onderwijs en adequate zorg. De component gelijkwaardigheid voegt daaraan toe dat deze pijlers van bestaanszekerheid voor iedereen even toegankelijk moeten zijn en dat er moet worden nagedacht over hoe deze worden gewaarborgd voor de meest onderdrukte groepen in de samenleving. De afgelopen jaren is Nederland in een ernstige wooncrisis beland en daarnaast hebben Nederlandse inwoners te maken met schommelende energieprijzen en een periode van inflatie die mensen in financiële moeilijkheden brengt, met alle mogelijke gevolgen van dien. Hoe kijken de partijen naar deze onderwerpen?
Linkse partijen zijn van oudsher voor een grote overheid die met sociale zekerheid haar burgers opvangt. Dit is ook terug te zien in de partijprogramma’s bij het onderwerp bestaanszekerheid. De PvdD, BIJ1 en GroenLinks-PvdA willen allemaal het minimumloon verhogen naar 16 euro per uur. Alle onderzochte partijen geven aan het belastingstelsel te willen hervormen of moderniseren, waarbij het met name opvalt dat de VVD nog steeds vooral voordelen ziet voor werkende mensen en ondernemingen.
Lees hieronder de standpunten van de partijen BIJ1, GroenLinks-PvdA, NSC, PvdD en de VVD over bestaanszekerheid. Deze standpunten zijn geparafraseerd uit de partijprogramma’s. De deelonderwerpen die de redactie heeft gekozen zijn minimumloon, woningen creëren, de huursector, inkomen, belasting en toeslagen.
BIJ1
BIJ1 is opgericht in 2016 en heeft als credo “radicale gelijkwaardigheid en economische rechtvaardigheid”. Boegbeeld Sylvana Simons, en daarmee ook BIJ1, kwam voor het eerst in het parlement na de voorgaande Tweede Kamerverkiezingen. Daarnaast heeft de partij ook zetels in de gemeenteraad van Amsterdam, Utrecht, Rotterdam en Almere behaald. Simons heeft zich niet meer kandidaat gesteld voor de huidige verkiezingen. In een interview met de Volkskrant afgelopen augustus vertelde ze dat haar overwegingen hiervoor “persoonlijk van aard” zijn, al speelt ook de onrust binnen de partij een rol. Zo vertelden oud-BIJ1-gemeenteraadsleden Nilab Ahmadi en Jazie Veldhuyzen in een interview met NRC dat ze zich “sociaal-emotioneel onveilig” voelden in de partij. De nieuwe lijsttrekker van de partij is Edson Olf. Olf is consultant bij een adviesbureau, vicevoorzitter van BIJ1 en lid van de Rotterdamse wijkraad Cool-Scheepvaartkwartier-Stadsdriehoek.
BIJ1 wil…
… het minimumloon verhogen naar 16 euro per uur. Het minimumloon moet minimaal 60 procent zijn van het mediane inkomen in Nederland.
… een verbod op leegstand, het kraakverbod terugdraaien, alle bestaande woningcorporaties nationaliseren en stevig inzetten op de bouw van meer sociale huurwoningen. Het streven is een woningvoorraad met ten minste 50 procent sociale huur.
… stoppen met vrijesectorhuur en middenhuur. Huren moet betaalbaarder worden door de regels voor huurprijzen te koppelen aan het minimumloon.
… flinke loonsverhogingen realiseren in sectoren als het onderwijs, de zorg en het openbaar vervoer.
… fundamentele hervormingen van het belastingstelsel, veel indirecte consumentenbelastingen afschaffen, en de belastingen op winst en hoge inkomens verhogen.
GroenLinks-PvdA
Bij de aankomende verkiezingen doen de Partij van de Arbeid (PvdA) en GroenLinks voor het eerst mee met een gezamenlijke kieslijst en verkiezingsprogramma. Hiermee hopen ze een “fundamenteel links-progressief alternatief” te kunnen vormen, in de woorden van GroenLinks-voorman Jesse Klaver. De hoop is op deze manier een groot aantal zetels te kunnen binnenhalen, en wellicht zelfs de grootste partij te worden, al gaat dat volgens de meest recente peilingen niet lukken. Als lijsttrekker heeft de partij Frans Timmermans aangetrokken, de voormalige vicevoorzitter van de Europese Commissie, waar hij zich onder andere bezighield met de Europese Green Deal. Hij zegt open te staan voor het premierschap.
GroenLinks-PvdA wil…
… het minimumloon verhogen naar 16 euro per uur.
… een Woningbouwfonds oprichten, van waaruit jaarlijks 100.000 huur- en koopwoningen worden gebouwd, waarvan 40.000 sociale huur en 40.000 in het middensegment (huur en koop).
… dat elke gemeente ervoor zorgt dat ten minste 30 procent van hun woningaanbod uit sociale huur bestaat.
… dat werken loont, door de belasting op inkomen uit arbeid te verlagen. Dit moet worden betaald met ‘een eerlijke bijdrage’ van mensen met veel vermogen en bedrijven die winst maken.
… onderzoeken of de toeslagen kunnen worden vervangen door een alternatief, zoals het basisinkomen, en hoe de Belastingdienst moet worden hervormd om negatieve inkomensbelasting te realiseren, waarbij mensen met een laag inkomen geld krijgen van de Belastingdienst.
Nieuw Sociaal Contract
Nieuw Sociaal Contract (NSC) is een nieuwe partij op het politieke toneel, opgericht door oud-CDA-Kamerlid Pieter Omtzigt. In 2021 stapte Omtzigt uit de partij, nadat een notitie was uitgelekt waarin hij felle kritiek op de partij uitte. Volgens het Kamerlid maakte dat zijn functioneren binnen het CDA onmogelijk. Het meest nog is Omtzigt bekend vanwege zijn rol in de toeslagenaffaire, die hij samen met de SP boven tafel kreeg.
… het wettelijk minimumloon en de daaraan gekoppelde uitkeringen herijken. Bij het bepalen van het minimumloon moet er rekening mee worden gehouden dat Nederland al in de top 3 staat van EU-landen met het hoogste minimumloon.
… snel meer woningen bouwen, waarbij tweederde als betaalbaar wordt aangemerkt (sociale huur, middensegment en betaalbare koopwoningen) en het makkelijker maken om leegstaande kantoren om te bouwen tot woningen.
… de huurprijsbescherming versterken en dat het gereguleerde deel van de huursector wordt uitgebreid, zodat de huren van honderdduizenden middenhuurwoningen effectief worden gereguleerd.
… dat het inkomen van huishoudens ten minste toereikend is om in alle basisbehoeften te voorzien.
… het belastingstelsel geleidelijk hervormen, waarbij de druk op lage en middeninkomens afneemt en het loont om (meer) te gaan werken, en kinderopvangtoeslag vervangen door instellingsfinanciering in combinatie met een ouderbijdrage.
Partij voor de Dieren
De Partij voor de Dieren (PvdD) werd in 2006 naar eigen zeggen de eerste partij ter wereld die dierenrechten centraal stelde, met een zetel in het parlement. Inmiddels is de partij uitgegroeid tot een links-progressieve partij, die niet alleen dierenwelzijn in het vizier heeft, maar zich ook inzet voor het klimaat, de natuur, en de rechten van onderdrukte groepen in de samenleving. Bij de vorige Tweede Kamerverkiezingen veroverde de partij zes zetels in het parlement. De lijsttrekker is Esther Ouwehand, die ook al sinds 2006 lid is van de Tweede Kamerfractie voor de PvdD.
… het minimumloon verhogen naar 16 euro per uur en laten meebewegen met de andere inkomens. Het minimumloon moet minimaal 60 procent zijn van het mediane inkomen in Nederland.
… woningen creëren door kantoorpanden te transformeren, leegstand aan te pakken en, waar het de natuur niet schaadt, na de inkrimping van de veestapel voormalig agrarisch gebied tot woongebied te maken.
… de huren voor de komende vijf jaar bevriezen en maximale huurprijzen instellen in de vrije sector.
… een pilot starten met verschillende vormen van het basisinkomen en de lonen in het onderwijs, de zorg en andere (semi)publieke sectoren fors verhogen. De partij geeft niet aan wat deze verhoging zou zijn.
… alle toeslagen overbodig maken door iedereen voldoende inkomen te geven om ‘normaal in alle basisbehoeften te voorzien’.
VVD
De liberale VVD is al jaren een van de grootste partijen. In 2010 werd Mark Rutte premier, die met ruim twaalf jaar inmiddels de langstzittende Nederlandse premier is. Premier Rutte overleefde motie van wantrouwen na motie van wantrouwen (tegen het kabinet-Rutte III werd het hoogste aantal moties van wantrouwen ingediend, namelijk 38). Uiteindelijk viel dat kabinet, dat van 2017-2022 diende, vanwege de toeslagenaffaire. Eerder dit jaar kondigde hij aan zich niet meer kandidaat te stellen voor de verkiezingen. Hij heeft het stokje van het lijsttrekkerschap overgedragen aan Dilan Yeşilgöz, de huidige demissionair minister van Justitie en Veiligheid.
De VVD wil…
… dat mensen met een voltijdbaan moeten kunnen rondkomen en wil daarom het minimumloon verhogen. De partij geeft hierbij niet aan wat deze verhoging zou inhouden.
… dat er meer huurwoningen en betaalbare koopwoningen worden gebouwd. Het moet voor investeerders, particulieren en bouwers aantrekkelijker worden om te investeren in middenhuur.
… de grootste stijgingen van de huren beperken en werken aan redelijke huurprijzen. Deze beperkingen moeten er niet toe leiden dat verhuren niet meer loont. Verhuren van woningen en het investeren door alle partijen in nieuwbouw moet aantrekkelijk blijven.
… de belasting op loon uit werk verlagen, zodat middengroepen er meer op vooruitgaan en het loont om (meer) te gaan werken.
… het belastingstelsel moderniseren, waarbij het credo blijft dat werken loont. Het belasting- en toeslagenstelsel moet worden vereenvoudigd, waarbij bijvoorbeeld de kinderopvangtoeslag op termijn wordt afgeschaft.
De komende dagen vind je hier de analyse van de partijprogramma’s van BIJ1, GroenLinks-PvdA, Nieuw Sociaal Contract, de Partij voor de Dieren en de VVD door de redactie van Lilith Magazine over de thema’s klimaat, mensenrechten en (anti-)racisme. Let wel: om volledig geïnformeerd te zijn, is het raadzaam de partijprogramma’s zelf door te nemen.
Deze reeks werd gemaakt door Mojdeh Feili en de redactie van Lilith Magazine.