Column Clarice Gargard: We moeten het eerder over grenzen hebben
NOS Sport, The Voice of Holland en zelfs over het vooruitstrevende Amsterdamse cultuurhuis Pakhuis de Zwijger komen er berichten naar buiten over grensoverschrijdend gedrag. Schokkend, maar het is − mijns inziens – onmogelijk een samenleving of relatie te hebben waarbij er geen grenzen worden overschreden. Daarom moeten we ze bespreken voordat het te laat is.
Dat er nu meer aandacht is voor grenzen is volgens sommigen onzin. Het is zorgwekkend dat praten over de voorkeur van de een als persoonlijke aanval voor een ander kan voelen. Dat komt vermoedelijk doordat we pas veel te laat leren dat grenzen geen bedreiging zijn, maar juist voor autonomie, veiligheid en vrijheid kunnen zorgen.
Individuele grenzen zijn niet hetzelfde als maatschappelijke en vice versa. Zo heb ik er een grondhekel aan wanneer anderen zonder toestemming aan mijn gezicht zitten, maar zal ik er geen klacht over indienen bij HR. Maar als je aan mijn haar zit (als zwarte vrouw zijnde), zal die vrijpostigheid je een volledig andere reactie opleveren.
In het publieke domein hebben we het vaak pas over grenzen wanneer het strafbare extremen betreft; seksueel, huiselijk of andersoortig geweld en intimidatie. Maar er moet op het werk, in het dagelijks leven en de samenleving al eerder over grenzen gesproken worden. Elk levend mens maakt zich namelijk schuldig aan grensoverschrijdend gedrag. Dat voorkom je niet door het te ontkennen. Immers, wat je wegstopt, vindt vaak op onvoorziene wijze zijn weg weer naar je terug.
In dit geval overschrijden we constant bewust en onbewust elkanders grens. Dat kan er al uitzien als een verdwaalde hand op de rug, een ietwat te intieme streling of een onvertogen woord op een ongelukkig moment. De angst heerst binnen het publieke debat dat je weldra ‘niks meer mag’ en onterecht als dader wordt bestempeld. Alsof het recht om de fout in te gaan en een ander te schaden, prevaleert boven het recht om – tot zover mogelijk – jezelf voor die beschadiging te behoeden.
‘Boundaries are the distance at which I can love you and me simultaneously’, is een treffend citaat van Prentis Hemphill dat viral ging op Instagram. Hen is schrijver, therapeut en oprichter van The Embodiment Institute, een instelling die zich richt op het transformeren van mensen, organisaties en systemen door onder andere fysieke en mentale grenzen te verkennen en bewuster te worden van die verkramping in je maag of versnelde hartslag wanneer jouw grens overschreden wordt.
Uiteraard kunnen grenzen ook als excuus misbruikt worden. Dat ligt echter niet aan het feit dat ze besproken worden, maar eerder aan degenen die te verwend, verwaand of getraumatiseerd zijn om te zien dat niet elke persoonlijke strijd meteen een misdaad tegen de menselijkheid is. Soms is ruzie gewoon ruzie.
In een patriarchale samenleving wordt grensoverschrijdend gedrag vaak getolereerd en soms zelfs toegejuicht, om een schijn van onaantastbaarheid uit te stralen. Je moet kunnen uitdelen en incasseren. Maar er is niets zo zwak en meelijwekkend als iemand die een ander – vooral als die kwetsbaarder is − iets moet aandoen om zich beter te voelen over zichzelf. Dat zou zijn alsof je als volwassene een kleuter uitfoetert en als held onthaald wordt.
Ik ben mij steeds bewuster aan het worden van waar mijn grenzen liggen met betrekking tot werk en relaties. Hierdoor merk ik dat je jezelf niet als een krijger hoeft te verdedigen tegen indringers, wanneer je beter weet wat jouw limiet is. Dan worden grenzen amorfe en bewegen ze als water mee, afhankelijk van hoe je je voelt en wie je tegenover je hebt.
Het huidig maatschappelijk debat voltrekt zich in extremen, terwijl grenzen in het grijze gebied resideren. Want ook mensen die je liefhebt, zoals je beste vriend, favoriete politicus en geliefde zullen zich aan een vorm van grensoverschrijdend gedrag schuldig maken. De vraag is niet hoe we een samenleving creëren waar grenzen nooit overschreden worden en conflict niet bestaat, maar hoe bewustwording te vergroten om beter met onszelf en anderen om te leren gaan.
Althans, als we de misstanden en grensoverschrijdende gedragingen die in de machtsstructuren van onze samenleving ingebed zijn daadwerkelijk willen veranderen en niet enkel alarmerende krantenkoppen erover willen lezen. Dan is het eigenlijk al te laat, omdat de grens niet is overschreden, maar inmiddels volledig is weggevaagd.
Lilith co-founder Clarice Gargard schrijft tweemaandelijks een column voor Tijdschrift Conflicthantering. Deze column met als thema ‘grensoverschrijdend gedrag’ is eerder verschenen in editie 2023/2.