Voorpublicatie: ‘Een zee van ruimte. Notities van een tussenmens.’

De buitenwereld lijkt nog niet altijd klaar voor ‘tussenmensen’ zoals Lara Billie Rense zichzelf noemt, – mensen die zich identificeren als man noch vrouw. Terwijl tussenmensen over de hele wereld bestaan en altijd hebben bestaan. “Waarom voelen we ons dan zo ongemakkelijk bij tussenposities en meerduidigheid?” schrijft die. En waarom was het verlangen naar meer ruimte en fluïditeit ook voor Lara Billie zelf een hobbelige zoektocht? 

Het boek ‘Een zee van ruimte’ verschijnt op 30 mei bij uitgeverij Atlas Contact.

Kijk, als je mij zou vragen hoe ík mezelf zie, en dat doe je vaak, dan vertel ik je over de zee en fluïditeit, over caleidoscopen en gelijktijdigheid. Als je mij zou vragen sinds wanneer ik hét weet, en dat vraag je vaak, dan vraag ik eerst plagerig terug wat je bedoelt met hét. Om je daarna, als je tijd hebt, mee te nemen in een proces dat nooit lineair was en ook niet eenduidig. Er is evenmin een tijdstip of datum waarop ik besefte dat de wereld anders is ingedeeld dan hoe ik mij van binnen voel; nooit een vrouw en ook geen man. Dat ontstond geleidelijk en fragmentarisch en buiten bestaande kaders om. Alleen zo kon ik multidimensionaal tijdreizen en voorbij mijn verbeelding komen om op de plek te komen waar ik nu ben. 

* 

In grote delen van de wereld werd in 1972 nog volgehouden dat mensen die zich niet konden conformeren aan hun geboortegeslacht een psychische stoornis hadden. Iets volstrekt normaals, een variatie in feite, werd als abnormaal en gestoord gelabeld, met alle gevolgen van dien. ‘De stoornis’ is beschreven in de dsm, de Diagnostic and Statistical Manual of Mental Disorders. Hét handboek voor psychologen en psychiaters dat ze een houvast moet geven bij het stellen van diagnoses. 

Bij mijn geboorte was ik me van deze toestand uiteraard niet bewust. Ik rolde me na zes maanden nietsvermoedend voor het eerst van mijn rug op mijn buik. Ik hoorde dezelfde geluiden boven me, maar zag alleen nog de grijsbruin geknoopte vloerbedekking en de schoenen, de sloffen en de blote voeten die voorzichtig en soms gehaast door de ruimte bewogen. Enkele weken later begreep ik hoe ik weer terug kon rollen naar mijn rug en de maand erna kwam ik met behulp van mijn ellebogen omhoog, ik richtte me beetje bij beetje op en viel af en toe om. Het is fascinerend hoe onbeholpen en afhankelijk wij mensen aan ons leven beginnen. Een pasgeboren veulen staat al binnen enkele uren, nog wiebelig en onstabiel maar het staat, klaar om als het nodig is te vluchten voor een predator. 

Mijn moeder heeft de details van míjn opstanding in een geboorteboek zorgvuldig gedocumenteerd. Hoe mijn handjes in haar vingers knepen die ze iets boven me uitgestoken hield. Hoe ik met alle kracht die ik in me had, en een beetje hulp, omhoogkwam. Hoe mijn dikke babybuik opbolde zodra ik stond, hoe mijn navel haast door mijn romper heen prikte en hoe mijn bruine ogen groot van verbazing waren over mijn nieuwe perspectief op de wereld om me heen. De knieën van mijn moeder, de harige kuiten van mijn vader, waar ik me aan vastgreep omdat ik af en toe nog houvast zocht. Het duurde vervolgens nog een half jaar tot ik voorzichtig en wankel, zonder hulp mijn eerste stapjes maakte. Er waren natuurlijk flinke afstanden te overbruggen van de beige bank naar de houten schommelstoel en weer terug. Misschien heb ik even de tijd genomen om alvast na te denken. Hoe beweeg je je immers voort in een mensenleven? 

Deze vraagt wordt onontkoombaar als je gaandeweg merkt dat een deel van de wereld meent dat je niet helemaal in orde bent.

Een trans persoon heeft een genderidentiteit die niet overeenkomt met het biologische geslacht en dat kan op verschillende manieren tot uiting komen. Een non-binair persoon voelt zich man noch vrouw en ook hierbij geldt: de uitingsvormen zijn talrijk. Je zou daarom dus beter van variaties kunnen spreken, net zoals er in de natuur talrijke zijn. 

Psychiaters en psychologen hadden, net zoals biologen, moeite met alle variaties; want hoe categoriseer en diagnosticeer je als er zoveel nuance en verscheidenheid is? De term ‘genderidentiteitsstoornis’ veranderde in 2013 in ‘genderdysforie’, ook wel te omschrijven als een gevoel van onbehagen over het geslacht waarmee je geboren bent. 

Dat lijkt misschien een verbetering, maar we raakten van de regen in de drup. Want de kenmerken die het gedrag van trans personen moeten typeren zijn in meerdere opzichten problematisch gebleven. Zo houden ze geen rekening met tussenmensen zoals ik, is er nauwelijks ruimte voor alle schakeringen, variaties en identiteiten en het naast elkaar kunnen bestaan ervan. En het woord dysforie wordt geassocieerd met ziektebeelden en psychiatrie. 

Er is iets fundamenteel mis met de taal die gebruikt wordt. Het blijven labels die vanuit de ene groep op de andere geplakt zijn, waardoor je altijd ‘die andere’ zult blijven met ‘dat andere gedrag’. Want de ene groep, hetero’s die blij zijn met het geslacht en het lichaam waarmee ze geboren zijn, vindt zichzelf de norm en meet daar alles aan af. Trans en non-binaire personen worden naast die dominante norm geplaatst en kunnen er op deze manier nooit zelf onderdeel van worden.

[...]

Je kunt niet én een man zijn én je borsten willen behouden. 

Je huilt weinig voor een trans persoon. 

En waarom wil je dat je baarmoeder blijft? 

Je hebt kleine handen… voor een man. 

Met zo’n ademsappel gaat het lastig worden als vrouw door het leven te gaan. 

Weet je het zeker? 

Hoelang heb je dit al? 

Je bent te zwaar voor een operatie. 

Verander eerst maar eens je naam, dan kijken we verder. 

Dus je wilt geen vrouw meer zijn maar behoudt wel graag je vulva? 

We denken dat je te instabiel bent voor een transitie. 

Heb je al eens met make-up op en een jurk aan op straat gelopen? 

We denken dat je niet echt een trans persoon bent als je kinderen wilt. 

Een klein beetje testosteron? Weet je dat echt heel zeker? 

De dingen die door artsen en psychologen gezegd worden tegen trans en non-binaire personen. Als je je niet binnen de afgesproken grenzen begeeft, word je bevraagd over je lichaam, beoordeeld en soms geweigerd. Dan krijg je geen operatie of hormonen omdat je wens, je bmi, je psychische staat niet binnen de afspraken vallen. Het is het denken dat geen ruimte laat aan twijfel en onzekerheden, aan meerdere verhalen tegelijk, aan een mens zijn op een andere manier dan dat wat decennialang op basis van biologische kenmerken, aannames en bedachte normen voorgeschreven is. Het is rechtlijnig denken terwijl een leven zoveel kanten op kan gaan en dimensies, kruispunten, bochten en eindeloos vertakkende lijnen kent. Als je ervoor openstaat. 

Op 30 mei verschijnt het boek Een zee van ruimte, geschreven door Lara Billie Rense. Lara Billie Rense(die/ diens) is de eerste non-binaire radio en tv-presentator van Nederland. Die presenteerde 12,5 jaar lang het Radio 1-Journaal en Nieuws en Co voor de NOS. Sinds 2022 is Rense vaste presentator van het programma ‘Wat Blijft’ op NPO Radio 1. Afgelopen seizoen was Rense te zien bij het tv-programma Mediastorm. Ook maakt die podcasts en tv-uitzendingen voor Focus.